Po lekturze „Brzucha Matki Boskiej” jestem, drodzy Państwo, trochę urażony. Uraza moja bierze się po części stąd, że przy okazji wykonywania głównego zadania, jakie Marta Handschke postawiła sobie podczas tworzenia powieści, czyli opisu losów trzech pokoleń Polek, autorka nakreśliła szczególnie negatywny obraz polskiego mężczyzny. Przede wszystkim jednak uraza moja bierze się stąd, że ten obraz wydaje się nad wyraz celny.

Trudno kwestionować siłę bardzo starego toposu kultury zachodniej, który każe pokazywać wzajemne relacje kobiet w sposób magiczny, pierwotny i mroczny (o jego szkodliwości natomiast można godzinami dyskutować), a jego żywotności dowodzi choćby „Suspiria” Luki Guadagnina z genialną rolą Dakoty Johnson z tego roku – szkoła taneczna okazuje się w filmie przykrywką dla sabatu. Ciężka praca specjalistów od szkiełka i oka udowadnia jednak, że stosunkami ludzkimi rządzą siły nieco bardziej przyziemne niż czary i demony – są to namiętności, ambicje, żale i pretensje, które potrafią pęcznieć latami, żeby zatruć największą nawet przyjemność. I to ten drugi, prozaiczny – a przecież nie mniej skomplikowany – świat Handschke postanowiła sportretować.

Dostajemy w „Brzuchu Matki Boskiej” opowieść gorzką i szorstką – bo czasy, w których przyszło żyć czterem z pięciu najważniejszych bohaterek, z pewnością łatwe nie były – ale zarazem pełną ciepłych uczuć. Ciepłych, bo płynących z oparcia, jakie kobiety znajdują w sobie nawzajem. Niekiedy oparcie owo nieco słabnie, choćby z powodu zaawansowanego wieku czy zadawnionych uraz, ale ukojenie w samotności zawsze smakuje słodko. Handschke nie pozwala sobie jednak nawet na gram sentymentalizmu, zawsze pozostaje uczciwa: nie ma idealnych matek, które rezygnują dla dzieci ze wszystkiego (zawsze istnieje ryzyko, że pogonią za własnym szczęściem), nie ma idealnych sióstr (zawsze istnieje ryzyko, że czegoś tej drugiej zazdroszczą), nie ma idealnych córek (zawsze istnieje ryzyko, że nie znajdą siły, żeby wesprzeć matkę).

Nie ma też idealnych mężczyzn, o czym boleśnie przekonują się wszystkie bohaterki. Problem jednak w tym, że ci, jak słabi by nie byli, i tak pozostają silniejsi od kobiet, a swoją moc wykorzystują w najgorszy możliwy sposób. Handschke wprowadza na karty powieści agresorów, pijaków, gwałcicieli i latających za spódnicami przyjemniaczków. Przykładów pozytywnych brak, choć każdy przecież coś dobrego w sobie ma: alkoholik może pracować jak wół, kobieciarz może pomagać pokrzywdzonym, a pedofil okazywać hojność. Dlatego też trudno uznać stanowisko autorki za szczególnie tendencyjne – stawia kobiety w roli ofiar, to na pewno, ale porządnie tę narrację uzasadnia. Bardzo pomaga jej w tym rzetelny, niemal reporterski styl (z doskonałym wyczuciem barw, plastyka scen zasługuje tu na docenienie); pisarka zawsze stawia na fakty, a te po prostu układają się w przerażająco smutny, acz pozbawiony zbędnego tragizmu obraz.

„Brzuch Matki Boskiej” z całą pewnością jest debiutem ciekawym. To literatura sprawnie napisana, rzetelna, autentyczna, w niezwykły sposób łącząca intymność z uniwersalizmem. Próbę oddania głosu tym, których zmusza się do milczenia, zawsze należy docenić, a ta podjęta w powieści okazuje się jak najbardziej godna zainteresowania.

Bartosz Szczyżański