Czy mury runą? Jacek Kaczmarski uważa, że tak, ale ja nie jestem do końca przekonany. Obecnie żyjemy w czasach nawrotu nacjonalizmu, co jest ogromnym zagrożeniem, przed którym ostrzegał między innymi Ryszard Kapuściński. Tak więc mury, te zbitki cegieł, aktualnie mają się całkiem dobrze, a co gorsza – powstają kolejne. Okazuje się, że najlepszym rozwiązaniem jest izolacja, odcięcie nas od Nich. Rozumiem, że państwa nie zawsze mogą kierować się etyką, czasem trzeba przyjrzeć się swym nadrzędnym interesom, ale gdzie postawić granicę?

Zapewne nikt z nas nie chciałby znaleźć się po niewłaściwej stronie muru. Nawet jeżeli jest on tylko metafizyczny. W końcu nie wszystko, co nas oddziela, jest materialne. Również w małżeństwie zdarza się, że pewne wydarzenie lub zachowanie najbliższej nam osoby powoduje, że coś się zmienia. Nieodwołalnie i nieodwracalnie. A jak sami doskonale wiemy, ludzie nie zawsze otwarcie i szczerze mówią o swoich emocjach. Mur nie powstaje z dnia na dzień.

„Archiwum zagubionych dzieci” Valerii Luiselli opowiada historię nietypowego małżeństwa. Oboje posiadają po jednym dziecku z pierwszych związków i pomimo licznych obowiązków wychowuję je jak swoje. Poznali się podczas nagrywania pejzażu dźwiękowego w Nowym Jorku i ostateczne stanęli na ślubnym kobiercu. Z czasem zaczęli się od siebie oddalać, podążając odmiennymi ścieżkami bardzo podobnych karier – tworzą materiały audio. Efektem ich odmiennych marzeń jest wspólna wycieczka do Arizony (chociaż każde z nich jedzie w innym celu). Zapewne ostatnia. I to właśnie o tej podróży jest „Archiwum zagubionych dzieci”.

Valeria Luiselli stworzyła niezwykle przejmującą powieść drogi o samotności, relacjach, granicach, dzieciństwie, ucieczce i próbie odnalezienia samego siebie. Autorka od pierwszej strony urzeka swym niezwykle szczerym i bezpośrednim językiem. Często senna narracja momentami nabiera niezwykłego przyspieszenia niczym samochód na autostradzie. Dzięki temu mamy okazję przyjrzeć się nie tylko bohaterom książki, ale i nam samym. Czyż nie o to chodzi w naprawdę dobrej literaturze?

Podróż tej czteroosobowej rodziny zestawiona jest z kilkoma istotnymi motywami: udręką meksykańskich dzieci próbujących pokonać amerykańską granicę, słowami przeróżnych książek i piosenek (ze „Spece oddity” Bowiego na czele), a także próbą stworzenia reportażu o Apaczach. Luiselli wychodzi całkowicie obronną ręką z próby okiełznania tak wielu tematów. Do tego przeplata pierwszoosobową narrację pomiędzy matkę i syna, dzięki czemu mamy wgląd również w uczucia dzieci. Ten przewrót pokazuje nam, iż tak naprawdę nasze pociechy wiedzą więcej, niż im mówimy i o niczym innym nie marzą, jak o uszczęśliwieniu swych rodziców.

„Archiwum zagubionych dzieci” to nie tylko książka metaforyczna, ale i niezwykle poetycka. Weźmy, chociażby pudła, które rodzina zabiera ze sobą. Początkowo miały być dla dorosłych, ale i dzieci zapragnęły po jednym dla siebie. Co z tego, że będą puste? Podróż to fantastyczna okazja, aby je zapełnić. Pamiątkami, wspomnieniami i marzeniami.

Valeria Lusielli stworzyła dzieło pełne trafnych spostrzeżeń i przyjemnie zaserwowanych prawd życiowych. Napisała książkę, od której trudno się oderwać, gdyż od pierwszej strony ujmuje nas językiem i szczerością. Zasługuje na wszystkie pozytywne opinie na swój temat. I na waszą uwagę również.

Michał Wnuk