Kościół katolicki jako instytucja o wielowiekowej tradycji niezbyt łatwo poddaje się przeobrażeniom. Zawsze istnieje ryzyko, że nawet drobne z pozoru korekty w jego funkcjonowaniu mogą pociągnąć za sobą lawinę zmian, której nie będzie już można zatrzymać. Jednak im dłużej odwleka się moment nieuchronnej konfrontacji ze zmianami, tym może się on okazać bardziej bolesny. Jeśli stopniowo kruszą się rzesze wiernych, przynajmniej w Starym Świecie, a zewsząd słychać coraz głośniejsze słowa krytyki, to Kościół może co prawda te zjawiska w dalszym ciągu ignorować, ale za cenę pogłębiania przepaści między instytucją a jej najistotniejszą substancją – wiernymi. Wydaje się, że ustąpienie Benedykta XVI i wybór na Stolicę Piotrową papieża Franciszka jest takim symbolicznym wyrazem gotowości na zmianę. Jest to książka o jednej doniosłej zmianie przywódcy Kościoła, ale też o wielu mniejszych, tych, dzięki którym mogło w ogóle do niej dojść, i takich, które za sobą pociągnęła.

Książka napisana jest wnikliwie, autor stara się w niej pokazać przełomowy moment współczesnej historii Kościoła katolickiego poprzez pryzmat jego przywódców. Bardzo szczegółowo analizuje ich przeszłość, często moralnie dwuznaczną, ale równocześnie to, w jaki sposób radzą sobie z najbardziej palącymi problemami wstrząsającymi Kościołem w ostatnim czasie: przestępstwami seksualnymi duchownych, nadużyciami finansowymi Watykanu, stosunkiem do homoseksualistów, rozwodników, uchodźców, ale też takimi globalnymi zagadnieniami, jak kapitalizm czy katastrofa klimatyczna.

Nieprzejednane stanowisko Ratzingera, walka z relatywizmem moralnym, z zasady niedopuszczająca dyskusji z kościelnymi dogmatami, kontra niewykluczający ze wspólnoty Kościoła grzeszników język Bergoglia. Porównania są nieuniknione, ale co ważne, nie koncentrują się na osobistych przymiotach duchownych, tylko są punktem wyjścia dla różnych wizji Kościoła w dynamicznie zmieniającym się świecie. Z jednej strony mamy Kościół bezkompromisowy, wymagający przede wszystkim od wiernych moralności, skrupulatnego przestrzegania zasad, a z drugiej Kościół wymagający w pierwszej kolejności od siebie, zdolny uderzyć się w piersi, otwarty na dialog i różnorodność. Która strategia ostatecznie zwycięży? Stawka jest bardzo wysoka. Ilość osób odchodzących od Kościoła katolickiego powoduje, że tzw. niepraktykujący katolicy są już czwartą pod względem wielkości grupą ujawnianą w badaniach statystycznych np. w Ameryce.

Pełna faktów i anegdot, ale pozostawiająca jednocześnie miejsce na domysły i spekulacje książka „Papież” stała się podstawą dla produkcji platformy Netflix „Dwóch papieży”. Nawet jeśli najpierw obejrzymy film, podobnie jak ja, po książkę i tak warto sięgnąć. Nie tylko dlatego, że jest świetnym uzupełnieniem. Przede wszystkim dlatego, że autor, badając przeszłość oraz pontyfikat dwóch ostatnich papieży, stawia więcej pytań i hipotez aniżeli daje gotowych odpowiedzi. W przeciwieństwie do scenarzysty nie wybiera sobie chwytliwej i najbardziej wzruszającej widza wizji zmiany na stanowisku głowy Kościoła katolickiego. Jedynie gdzieś między wierszami zasiewa w czytelniku wątpliwości, czy ten bezprecedensowy zwrot mógł być dziełem przypadku. Oceńcie sami.

Monika Kurek