Beyond words. What animals think and feel

Książka którą powinien przeczytać każdy kto twierdzi, że zwierzęta są od nas ludzi mniej czułe, troskliwe lub że nie mają empatii. Jesteśmy przystosowani do różnych środowisk, dlatego różnimy się, ale musimy podzielić się światem w którym żyjemy.

Książka którą powinien przeczytać każdy kto twierdzi, że zwierzęta są od nas ludzi mniej czułe, troskliwe lub że nie mają empatii. Jesteśmy przystosowani do różnych środowisk, dlatego różnimy się, ale musimy podzielić się światem w którym żyjemy.

Pokaż mimo to

Napisane z taką pasją, że zasługuje na 100 gwiazdek.
Minus jednak dla wydawnictwa, książka jest droga (cena okładkowa 54,90!), a wydana tanio, do tego literówki i parę innych błędów... Szkoda.
Pozycja dla każdego, kto nie uważa, że świat dzieli się na ludzi i zwierzęta.

Napisane z taką pasją, że zasługuje na 100 gwiazdek.
Minus jednak dla wydawnictwa, książka jest droga (cena okładkowa 54,90!), a wydana tanio, do tego literówki i parę innych błędów... Szkoda.
Pozycja dla każdego, kto nie uważa, że świat dzieli się na ludzi i zwierzęta.

Pokaż mimo to

Napisanie dobrej książki popularnej o współczesnym życiu dzikich zwierząt jest trudne, bo wymagające, wraz z postępem przeobrażania świata przez człowieka, coraz większego zaangażowania czasowego w obserwację; kurczy się nam liczba miejsc, gdzie pozwalamy im żyć jak chcą. Trochę ostatnio publikacji powstaje o umysłowości, inteligencji czy wręcz geniuszu zwierząt - widać jest moda. Mam do takich opracowań ambiwalentny stosunek. W książce „Poza słowami. Co myślą i czują zwierzęta” Carl Safina skupił się na realistycznym, a czasem wręcz naturalistycznym pokazaniu świata zwierząt ‘od kuchni’, głównie słoni, wilków i orek. Powstała książka ciekawa, choć momentami nierówna, szczególnie w partiach z dywagacjami o umyśle i świadomości zwierząt. Autor wielokrotnie popełnił grzech gloryfikacji zwierząt, który nie służy dobrze założonemu celowi, którym jest potrzeba przypominania wagi innych gatunków w ekosystemach ziemskich. Same opisy społeczności ssaków – to kawał fascynującej lektury. Gorzej z kognitywno-psychologicznymi obserwacjami.

Najpierw trochę krytyki.

Język, którego normalnie używamy do opisu ludzkich interakcji, zapełnia kilometry bibliotecznych regałów. Mimo tego, nie mamy dobrego języka do opisu zwierzęcych odpowiedników, szczególnie, że nie wiemy, w jakim stopniu ich świat mentalny jest taki sam, jak nasz. Safina nie ustrzegł się błędów mapowania antropocentryzmu na ‘słonio-centryzm’ czy ‘orko-centryzm’. Wspaniałe przykłady codzienności podsumował przesadnym językiem, dał się ponieść emocjom i zatracił w uniesieniu, które częściowo jest jednak uzasadnione. Miesza chociażby sferę biologicznej egzystencji z 'antropo-kulturowością', jak wtedy, gdy pyta:

"Nie wątpimy, że zwierzę okazujące głód jest głodne. Dlaczego więc wątpimy, że słoń wyglądający na szczęśliwego jest szczęśliwy?"

Posuwa się do demagogii, uproszczeń i ostatecznie ociera się o błędy poznawcze (w szczególności mamy efekt czystej ekspozycji, skupienia czy izloacji), np.:

"Brakuje nam empatii i współczucia. W naszym świecie mnóstwo jest agresji, nadużyć, morderstw na tle religijnym i etnicznym. Słoń nigdy nie usiadłby za sterami samolotu. Ale słoń nigdy nie wleciałby samolotem w World Trade Center."

A wystarczyło, by opisał świat obserwowany, bez budowania ideologicznej otoczki. Wtedy książka byłaby pozbawiona pretensjonalności. Zagalopował się w teorię umysłu, płytko skrytykował behawioryzm. Pomieszał fikcję własnych kreacji z obserwacjami świata zwierząt. Zbanalizował i wykrzywił istotę testu z lustrem. Zbudował karykaturalny obraz nauki i z nim zapolemizował. Popadał momentami w anegdotyczno-poetycki ton z wkomponowanym moralizatorstwem. W zachwycie przypisał zwierzętom zdolności telepatyczne, czego chyba nie warto komentować.

To jednak na szczęście mniejsza część tekstu.

Sednem pracy są wprost detalicznie sprawozdania śledzące losy zwierząt; to po prostu świetne teksty reporterskie. Słonie, wśród których śmierć jednego osobnika wywołuje całą gamę zachowań społecznych, wilki ze strukturą hierarchiczną i perfekcyjnie przygotowanymi polowaniami, czy orki z rozbuchanym światem rejestrowanych dźwięków i wspaniale okazywaną ciekawością świata. Safina w czystych opisach nie unika tematów trudnych, stanowiących istotę każdego życia. Jest seks, macierzyństwo, walka wewnątrzgatunkowa, cierpienie fizyczne i psychiczne. Są przykłady miłość braterskiej wilków na całe życie, jest rozmowa słonicy z samicą walenia, są orki oddające pod opiekę ludzi własne oseski na czas polowań. Takie sceny pamięta się długo.

Osobną ważną grupą równolegle prowadzonej narracji, jest niejednoznaczna rola człowieka w obecnym poziomie liczbowym populacji dziko żyjących zwierząt. Poza oczywistymi faktami, jak polowania na kły słoniowe, jest historia odbudowy populacji wilków, która to akcja dla lokalnych społeczności jest innej wagi problemem, niż dla mieszczuchów widujących dzikie psowate w zoo. Przejmujące losy orek, których behawior długo był znany ludziom na żenująco niskim poziomie, pokazuje ludzką głupotę, czasem bezduszność i ignorancję. Po dojmujących opisach cierpień orek w oceanariach, nie mam już ochoty na tego typu rozrywki. Bardzo pouczające są opisy obserwacji niewymuszonej interakcji zwierząt z nami, gdy przychodzą do nas prosząc o pomoc. Wiele gatunków zwierząt wyższych chętnie korzysta z możliwości człowieka. Z lektury zapamiętam wspólne polowanie butlonosów z rybakami, czy kojący wpływ wysoko-tonalnej muzyki na tamaryny. Poznajemy watahy wilków z ich kodeksem honorowym, tak charakterystycznym dla przedstawicieli tego rodzaju. Można by tak jeszcze długo, ale nie wypada odbierać przyjemności z lektury innym czytelnikom.

Ponieważ z pewnymi apologiami Safiny się nie zgadzam to chciałbym, dla ustalenia kontekstu, zacytować na koniec wielkiego miłośnika zwierząt Davida Attenborough, który zapytany o najbardziej zdumiewające zwierzę, powiedział:

"Jedynym stworzeniem, które naprawdę sprawia, że szczęka mi opada i oczu nie mogę oderwać, jest dziewięciomiesięczne ludzkie dziecko. Tempo, w jakim rośnie. Szybkość, z jaką się uczy. Tempo, w jakim rozwija się jego układ nerwowy. To najbardziej skomplikowane i najbardziej niezwykłe ze wszystkich stworzeń. Nic się z nim nie może równać"(*)

Ta wyjątkowość człowieka jest jednocześnie naszym obowiązkiem dbania o inne gatunki. Tego nikt z nas nie zdejmie, a książka Safiny jednoznacznie nam o tym przypomina.

Chciałbym gorąco polecić "Poza słowami", ale najpierw musiałbym usunąć z niej 25% tekstu. Wtedy faktycznie całym sercem byłbym za.

========

(*) wypowiedź przytoczona w książce "Wolne słowo", T. Garton Ash, ZNAK 2018, s.20

Napisanie dobrej książki popularnej o współczesnym życiu dzikich zwierząt jest trudne, bo wymagające, wraz z postępem przeobrażania świata przez człowieka, coraz większego zaangażowania czasowego w obserwację; kurczy się nam liczba miejsc, gdzie pozwalamy im żyć jak chcą. Trochę ostatnio publikacji powstaje o umysłowości, inteligencji czy wręcz geniuszu zwierząt - widać...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Podtytuł książki, czyli co myślą i czują zwierzęta przyznam, że zabrzmiał trochę na wyrost. Temat ten interesuje mnie żywo od czasu kiedy mam w domu czworonoga, bo do istot dwunożnych już się przyzwyczaiłam i w ostateczności mogę zapytać o nastrój. Wiem zatem, że nowoczesne sposoby badania stanów psychicznych (np rezonansem magnetycznym) praktycznie są nie do wykonania w przypadku zwierząt, jak więc stwierdzić, co one czują, a tym bardziej co myślą. Nie zniechęciło to autora do rozpisania się o życiu społecznym wielu gatunków, przede wszystkim ssaków. Co ciekawe dla mnie, w centrum uwagi nie było małp naczelnych, a słonie, wilki, psy i orki. "Poza słowami" nie jest jednak książką stricte popularno-naukową, książka przemawia bardziej do serca niż rozumu i emocjonalny ton chwilami mi przeszkadzał. Z drugiej strony pokazanie złożoności relacji społecznych omawianych gatunków i zachowań wyraźnie wskazujących na występowanie znanych nam emocji było najbardziej ciekawe da mnie. Nie chciałabym psuć wam przyjemności czytania zdradzając niektóre z bardziej zaskakujących zachowań zwierząt, a kusi mnie mocno. Trudno mi nawet wybrać najlepsze fragmenty - kiedy słuchałam rozdziałów o słoniach byłam oczarowana tymi zwierzętami i sądziłam, że już niczym mnie autor nie zaskoczy. Później zmieniłam zdanie, gdy wraz z autorem obserwowałam wilki, wreszcie rozdziały o orkach wbiły mnie w fotel.
Możliwe, że czytelnicy dobrze zaznajomieni z tematyką zachowań zwierząt, na bieżąco z odkryciami współczesnej etologii, nie znajdą wiele nowości, wszystkim pozostałym polecam "Poza słowami" gorąco.

PS. Jeśli macie możliwość posłuchania audiobooka nagranego przez autora, wasza przyjemność będzie tym większa - świetnie przeczytane, z pazurem i sercem :)

Podtytuł książki, czyli co myślą i czują zwierzęta przyznam, że zabrzmiał trochę na wyrost. Temat ten interesuje mnie żywo od czasu kiedy mam w domu czworonoga, bo do istot dwunożnych już się przyzwyczaiłam i w ostateczności mogę zapytać o nastrój. Wiem zatem, że nowoczesne sposoby badania stanów psychicznych (np rezonansem magnetycznym) praktycznie są nie do wykonania w...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Za pomocą swych słów Carl Safina zabiera nas w niesamowitą podróż, podróż poprzez sawanny, zaśnieżone lasy i mroczne oceany, a jest to wyprawa w poszukiwaniu zwierzęcego umysłu...

Podczas owej wyprawy autor roztacza przed nami widok majestatycznych słoni z wolna "żeglujących" poprzez bezmiar traw. Szarych kuzynów naszych Azorów i Reksów, szeroką ławą penetrujących lasy Yellowstone oraz czarno-białe postrachy oceanów orki, orki których wystrzegają się nawet żarłoczne rekiny!

A ludzie, ludzie jak zwykle, słoń to kość słoniowa, wilk oczywiście szkodnik, a jakże, a orka, cóż orka najlepiej nadaje się do oceanarium...
Ale, nie jest to bynajmniej książka o ekologii, choć tematów około-ekologicznych pisząc obecnie o zwierzętach uniknąć już niestety nie sposób.
Niema tu również zbyt wiele na temat tzw gatunków, choć oprócz trzech wyżej wymienionych przewijają się tu przedstawiciele co najmniej kilkunastu, wliczając psy, papugi, kruki, tygrysy czy małpy... w tym człekokształtne.
Tak właśnie, autor za pomocą wielu anegdot ze zwierzęcego świata czasem smutnych, czasem zabawnych, lecz nieodmiennie bardzo interesujących, pokazuje nam indywidualność, odrębność i niepowtarzalność każdego z opisywanych tu stworzeń.

Są rozsądne, wrażliwe i fajtłapowate słonie, są odważne, rozważne i tchórzliwe wilki, są spokojne, agresywne i ciekawskie orki, każde zwierze ma swój indywidualny charakter.

Carl Safina przypomina nam iż rozważając umysłowość czy też inteligencję zwierząt, raczej powinniśmy sobie darować porównywanie jej z umysłowością czy inteligencją ludzką jako że ewoluowała ona w odmiennych warunkach i do nieco innych celów ma służyć.
Zauważmy iż nawet ludzie żyjący w odmiennych środowiskach myślą i zachowują się inaczej i jeszcze całkiem nie tak dawno z powodu tej inności, odmawiano im inteligencji a często i człowieczeństwa.
Patrz relacje białych z Afrykanami i niesławny handel niewolnikami, zderzenie Europejczyków z rdzennymi Amerykanami i jego tragiczne skutki, czy też pogarda Japończyków i Chińczyków do białych barbarzyńców.

A jednak, są dziedziny w których jesteśmy w stanie oceniać stan umysłu zwierzęcia dość trafnie: radość psa na widok opiekuna, zadowolenie mruczącego kota, czy wreszcie strach w oczach zwierząt prowadzonych na rzeź...

Myślę że to bardzo ważna książka na drodze do przywrócenia zwierzętom ich indywidualności, prawa do bycia sobą, a kto wie w przyszłości może nawet osobą...
Tylko że czyta się to momentami dość ciężko, nie wiem, nie czytałem oryginału więc nie mam porównania, być może jest to kwestia tłumaczenia, być może korekty, ale mimo wszystko warto!

Serdecznie polecam.

Za pomocą swych słów Carl Safina zabiera nas w niesamowitą podróż, podróż poprzez sawanny, zaśnieżone lasy i mroczne oceany, a jest to wyprawa w poszukiwaniu zwierzęcego umysłu...

Podczas owej wyprawy autor roztacza przed nami widok majestatycznych słoni z wolna "żeglujących" poprzez bezmiar traw. Szarych kuzynów naszych Azorów i Reksów, szeroką ławą penetrujących lasy...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Piękna książka o życiu, świadomości i sposobach komunikowania się zwierząt, o ich inteligencji i uczuciach. I o tym jak okrutny jest człowiek, jak bezwzględnie doprowadza do zagłady gatunków. Książka, która zmusza do przemyśleń, każdy powinien ją przeczytać. Warto! Trzeba!

Piękna książka o życiu, świadomości i sposobach komunikowania się zwierząt, o ich inteligencji i uczuciach. I o tym jak okrutny jest człowiek, jak bezwzględnie doprowadza do zagłady gatunków. Książka, która zmusza do przemyśleń, każdy powinien ją przeczytać. Warto! Trzeba!

Pokaż mimo to

Safina jest biologiem, pisarzem i obrońcą przyrody. Beyond words to jego siódma książka i chyba najważniejsza. To trochę taki Wajrak, a może nawet lepszy Wajrak, bo prowadzi też własną organizację Safina Center, działającą na rzecz ochrony przyrody. Beyond words dzieli się zasadniczo na trzy części. W pierwszej jedziemy wraz z autorem do Afryki podglądać i poznawać słonie. W drugiej obserwujemy sprowadzono z powrotem w latach 80 do parku Yellowstone wilki (wcześniej skutecznie wszystkie wybito). W trzeciej autor koncentruje się na swoich (i nie tylko swoich) przygodach z waleniami. Wszystkie części przeplatane są jednak dygresjami i refleksjami na temat naszych relacji ze zwierzętami i naszej wiedzy na ich temat. Okazuje się, że nawet pszczoły potrafią odczuwać pesymizm. A słonie, czy walenie nie tylko mają zdolność do empatii, przewidywania, czy planowania przyszłości, ale najwyraźniej też dysponują zdolnościami, do których opisania ludzka nauka i wiedza ciągle niedojrzała. Stąd Safina naśmiewa się trochę z naukowców wierzących w theory of mind, która oczywiście z jakiś dziwnych powodów została tak wymyślona, że nie pasuje do większości zwierząt. Jednak umiejętność rozpoznania się w lustrze, pokazuje jedynie, że zwierze rozpoznają się w lustrze. Nic nam nie mówi o ich świadomości. Tymczasem - jak dowodzi - zwierzęta mają mózgi, które ewoluowały podobnie jak ludzkie i często są podobnie zbudowane jak ludzkie i w podobny sposób odczuwają emocje. To, że nie potrafią nam powiedzieć jak się czują, nie znaczy, że nie wiemy, kiedy są smutne czy radosne. (Aż sprawdziłem, czy jest weganinem, ale nie jest, choć mięsa je mało, ale łowi ryby.) Zresztą ludzie też często nie potrafią nam powiedzieć jak się czują, ale nie odbieramy im przez to prawa do bycia świadomymi istotami. Safina opowiada całą masę historii o rozmaitych zwierzęcą-ludzkich kontaktach, które pokazują, że zwierzęta są znacznie mądrzejszymi istotami niż to się wydaje przeciętnym zjadaczom ziemniaków. Mamy tutaj tygrysy czekające kilka dni pod chatką kłusownika, żeby się na nim zemścić. Słonie, które przykrywają liśćmi kobietę ze złamaną nogą, żeby mogła bezpiecznie przetrwać noc. Orangutany konstruujące z drutu narzędzia pozwalające im uciekać z klatki. Szympansa bonobo Kanzi, rozumiejącego 1000 słów (to akurat można zobaczyć też na youtubie: https://www.youtube.com/watch?v=2Dhc2zePJFE). Delfiny i orki ratujące naukowców, nie potrafiących wrócić do domu z powodu sztormu i mgły. Czy wiecie, że żadna orka na wolności nigdy nie zabiła człowieka? Zaczynają szaleć i atakować ludzi, dopóki, gdy je uwięzimy. No, ale nic dziwnego, że im odbija, skoro niedawno miały na wyciągnięcia płetwy cały świata, a teraz mają perspektywy spędzenia reszty życia w basenie z piłeczkami. Zdaniem Safina delfiny i inne zwierzęta przychodzące ludziom z pomocą lub zwracające się do ludzi po pomoc, rozumieją, że my też rozumiemy, że możemy im pomóc. I zastanawia się, czyj umysł jest bardziej rozwinięty. Nasz, który niektórym z nas każe je zabijać i twierdzić, że nie cierpią. Czy umysłów delfinów, które pomagają ludziom? Generalnie to długa (kilkadziesiąt stron samych przypisów), pięknie napisana i bogata w niesamowite historie książka, więc rekomenduję mocno. Puenta jest taka: "Świata nie ocalą kalkulacje, ale empatia.
Mam nadzieję, że wszyscy to zrozumieją. Póki co udaje się to
głównie słoniom i orkom."

Safina jest biologiem, pisarzem i obrońcą przyrody. Beyond words to jego siódma książka i chyba najważniejsza. To trochę taki Wajrak, a może nawet lepszy Wajrak, bo prowadzi też własną organizację Safina Center, działającą na rzecz ochrony przyrody. Beyond words dzieli się zasadniczo na trzy części. W pierwszej jedziemy wraz z autorem do Afryki podglądać i poznawać słonie....

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Pięknie napisana i bogata w niesamowite historie książka o świadomości u zwierząt.

Pięknie napisana i bogata w niesamowite historie książka o świadomości u zwierząt.

Pokaż mimo to