Od kiedy Polacy zaczęli sobie uświadamiać, że mówią innym językiem od sąsiadów, nawet tych słowiańskich, i uznali to za element swojej odrębności etnicznej? Odpowiedzi próbuje udzielić filolog polski prof. dr hab. Krzysztof Maćkowiak w książce U źródeł polskiej świadomości językowej (X-XV wiek). Oczywiście stało się to w średniowieczu, ale jakie konkretnie przykłady o tym świadczą?

Czytając tę książkę miałem pewną zabawę przypominając sobie przypadki z manuskryptów, kiedy ich autor podejmował jakiś problem związany z odrębnością języka polskiego i sprawdzałem czy Maćkowiak wszystkie te znane mi przypadki wychwycił. Z zadowoleniem muszę potwierdzić, że tak i nie udało mi się wykryć żadnego pominiętego cytatu. Zresztą przynajmniej niektóre z tych przykładów każdy Polak znać powinien, jak choćby pierwsze zdanie zapisane po polsku w Księdze henrykowskiej, czy słowa, które kazano wymawiać mieszczanom krakowskim po buncie wójta Alberta.

Maćkowiak rozpoczyna swoją pracę od próby zdefiniowania świadomości językowej. I tak rozważa kolejno ujęcia normatywne, psycholingwistyczne, socjolingwistyczne, kulturowo-antropologiczne i opisowo-rejestrujące, z których to ostatnie uznaje za najlepsze. Ten etap studium został zaplanowany nieco nieproporcjonalnie, gdyż zajmuje jedną czwartą książki a wnioski z niego są raczej banalne, takie jak że mamy świadomość językową indywidualną i społeczną, nie jest ona bytem autonomicznym i ma złożoną naturę.

Część druga książki składa się z trzech rozdziałów i jest już bardziej konkretna. Maćkowiak opowiada się przeciwko tezie Tadeusza Milewskiego, że Polacy w X-XII w. (tego okresu dotyczy pierwszy rozdział w drugiej części) nie prowadzili żadnej polityki językowej. Wskazuje, że podstawową rolę w kształtowaniu polskiego jak i czesztiny odgrywało państwo. Powstająca świadomość narodowa tworzyła przekonanie o wartości własnego języka. Dalsze wywody w tym rozdziale zaczynają już jednak budzić najpoważniejsze wątpliwości w całej książce.

Cała książka napisana jest dosyć przystępnie. Odnosiłem wrażenie, że autor po prostu lubi temat, którym się zajął. Z tego powodu radził bym się nie przestraszać zbyt długim, wstępnym rozdziałem teoretycznym i przeczytać całość nawet tylko dla własnej satysfakcji intelektualnej. Zarówno naukowiec jak i zwykły czytelnik znajdzie tu coś dla siebie. Sympatycznym urozmaiceniem miały być kolorowe wkładki, szkoda tylko, że wydawca zdecydował się w tej sytuacji na zdjęcia słabej jakości, często czarno-białe.

Cała recenzja: http://mediewalia.pl/ksiazki/pierwociny-swiadomosci-jezykowej-polakow/

Od kiedy Polacy zaczęli sobie uświadamiać, że mówią innym językiem od sąsiadów, nawet tych słowiańskich, i uznali to za element swojej odrębności etnicznej? Odpowiedzi próbuje udzielić filolog polski prof. dr hab. Krzysztof Maćkowiak w książce U źródeł polskiej świadomości językowej (X-XV wiek). Oczywiście stało się to w średniowieczu, ale jakie konkretnie przykłady o tym...