Jesteśmy społecznością, która kocha książki

"Nie o to tutaj chodzi". Jeszcze nigdy nie powtórzyłem sobie tego zdania tak wiele razy. Zadziwiające, jak bardzo mój umysł przywiązany był do logiki, do uporządkowanych związków przyczynowo-skutkowych, a wreszcie do szczątkowych chociaż, ale jakichkolwiek, uzasadnień tego, co się dzieje na kartach powieści. Kiedy te ograniczenia już przezwyciężyłem, "Orlando" okazał się być utworem genialnym.

Fabuła... Cóż, sam pomysł (nie mogę go ujawnić, by nie zdradzić zbyt wiele!) tchnie świeżością i oryginalnością, ale Virginia Woolf nigdy nie zbacza w stronę przeładowania historii wydarzeniami zaskakującymi, irracjonalnymi. Życie Orlanda, angielskiego szlachcica, owocuje we wzloty i upadki, podróże, przygody i zmiany stylów życia. Do pewnego momentu ma się nawet wrażenie, że nie zdarzy się nic przeczącego prawom natury. A jednak zdarza się i to dość nieoczekiwanie, co u czytelnika powoduje co najmniej lekką konfuzję. Otóż: "Nie o to tutaj chodzi"! To, co niewyjaśnione i niezrozumiałe, należy po prostu przyjąć takie, jakie jest. Stało się i już, historia, chociaż diametralnie zmieniona, toczy się dalej, bez żadnego poszanowania dla zasad fizyki. O fabule, by nie zdradzać za wiele, można powiedzieć tyle: jest bajecznie różnorodna, a każdy znajdzie coś dla siebie. Czy to panoramę życia angielskiej socjety w minionych epokach, czy to historię znajomości z Alexandrem Popem czy wątek miłosny na tle Londynu z czasów elżbietańskich.

Powieść "Orlando" stanowi niezbity dowód absolutnego geniuszu Virginii Woolf. Narracja zmienia się, historię poznajemy czasami z perspektywy listu, relacji osób trzecich. Wykreowany świat jest baśniowy, magiczny, szczegółowy, a przy tym nienużący. Cudownie estetyczne są np. opisy zimy w Londynie, stanowiące świetne tło dla namiętnego uczucia głównego bohatera. Autorka doskonale posługuje się techniką strumienia świadomości. Czytając powieść, ma się wrażenie płynięcia w rwącym potoku życia, szczegółowo opisanych miejsc, ludzi, emocji, przedmiotów i natury. Virginia Woolf jak nikt potrafi dostrzec i poetycko opisać piękno świata. Dlatego też "Orlando" stanowi po części pokaz jej niebanalnej osobowości i umiejętności.

Autorka wykorzystuje najczęściej konwencję biografii, narrator wciąż utrzymuje z czytelnikiem kontakt. Znalazło się miejsce dla dygresji, dla chwili wytchnienia w tempie akcji, która dostosowuje się do tempa życia bohatera. Woolf, czasami lakoniczna, bezpośrednia i do bólu szczera, kiedy indziej balansuje na granicy poezji lub baśni - tak bardzo niezwykłe są jej opisy np. życia w Konstantynopolu lub wspomnianego Londynu.

Wreszcie, najważniejsze! Tematyka powieści. Cóż, "powieść genderowa", jak określa "Orlando" autor opisu na okładce, to pojęcie zdecydowanie zbyt wąskie. Androgynizm, kwestia dość kontrowersyjna, przedstawiona została naturalnie, delikatnie i bez patosu. Autorka nie grzmi potężnym głosem na temat swoich poglądów. Podaje czytelnikowi śliczną szkatułkę i to on powinien odnaleźć w niej to, co uważa za najważniejsze. Nie należy patrzeć na opakowanie, ale sięgnąć głębiej, zachwycić się tym, co jest wewnątrz, fragmentami drobnymi, ale, ach, jak pięknymi i znaczącymi. Kwestia społecznych ról płci nie narzuca się, a zaznacza raczej między wierszami. Orlando to przede wszystkim człowiek, inne jego cechy schodzą na dalszy plan.
Virginia prowadzi też odbiorcę przez meandry angielskiej literatury, obyczajowości i społecznych zachowań na przestrzeni wieków. Robi to ze smakiem, wyważeniem. Nie nudzi. Fascynuje.

Mam świadomość, że w połowie czytania większość odrzuci "Orlando" w kąt, nazywając tę powieść nielogiczną, zawiłą i bez sensu. Cóż, z pewnego punktu widzenia będą mieli rację. Będzie też grupa tych, którzy uznają ją za skandaliczną. I ci także, według niektórych norm, będą mieli rację. Prawda jest jednak taka, że Virginia Woolf stworzyła dzieło barwne, przebogate i po prostu piękne. Warto odrzucić jej stereotyp jako pisarki feministycznej, zapoznać się z tym głosem w dyskusji na temat relacji człowieka i jego płci, a przede wszystkim całkowicie zagłębić się w fantastycznym i baśniowym wykreowanym przez autorkę świecie.

"Nie o to tutaj chodzi". Jeszcze nigdy nie powtórzyłem sobie tego zdania tak wiele razy. Zadziwiające, jak bardzo mój umysł przywiązany był do logiki, do uporządkowanych związków przyczynowo-skutkowych, a wreszcie do szczątkowych chociaż, ale jakichkolwiek, uzasadnień tego, co się dzieje na kartach powieści. Kiedy te ograniczenia już przezwyciężyłem, "Orlando" okazał się...