"Ciąg dalszy nastąpił. Busz po polsku 30 lat później"

Zaznaczyć należy na początku – nie o Kapuścińskim będzie tu mowa. Lecz o tym, co - lub trafniej - kto, po nim pozostał. Takie nazwiska jak chociażby Szczygieł, Hugo-Bader, Ostałowska, Tochman, Smoleński, Szabłowski tworzą współczesną konstelacje wybitnych polskich reporterów i udowadniają, że lekcje zadane im przez autora „Cesarza”, ale również Kąkolewskiego i Krall[1] zostały należycie odrobione. Na tyle dobrze, że książka "20 lat nowej Polski w reportażach według Mariusza Szczygła", to zbiór prawdziwych pereł gatunku. Stanowiący jednocześnie doskonały obraz tego co przez 20 lat istnienia III Rzeczypospolitej (lub jak niektórzy by chcieli IV RP) kształtowało sumienia i wyobraźnie obywateli kraju nad Wisłą.

W antologii znalazło się około 26 tekstów (nie licząc komentarzy i przypisów), które wcześniej były drukowane głównie w „Gazecie Wyborczej” i „Polityce”. Wybór reportaży nie jest przypadkowy. To precyzyjnie skonstruowana publikacja, która zawiera artykuły kreślące społeczno-polityczny obraz Polski po roku 1989. Jak zauważa Szczygieł, redaktor antologii:

„Ta książka, to opowieść o Polsce ostatnich 20 lat czyli opowieść o zmianie.

Skąd wyszliśmy i gdzie jesteśmy.

Zaczyna się od opowieści Wojciecha Tochmana o człowieku, który budzi się na torach i nie ma tożsamości, coś zlikwidowało mu pamięć. Musi na nowo uczyć się Polski. Dla mnie jest on metaforą, nas na początku lat 90, kiedy musieliśmy uczyć się wszystkiego na nowo.

Kończy się też reportażem Wojciecha Tochmana o człowieku, który ma tych tożsamości kilka. Ksiądz katolicki, zakażony HIV, gej, uprawiający niebezpieczny seks w klubach europejskich miast, jednocześnie kocha Jezusa mocno, jak mamę i tatę. Tożsamość zwielokrotniona - kilku ludzi w jednym.

To klamry całej książki.”[2]

Polska po 1989 roku miała być rajem na ziemi. Upragniona i wytęskniona wolność miała zniwelować dyskomfort szarej rzeczywistości wielu lat komunizmu. Polacy jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki byli zmuszeni nową „mentalność w jeden dzień zrobić.”[3] Doświadczenia przeszłości, ale również całkiem inny, nie-komunistyczny kodeks wartości kreowany przez wolne, już teraz, media stworzył Nowego-Człowieka. Demokracja, i kapitalizm rzuciły społeczeństwo na głęboką wodę. Każdy musiał radzić sobie sam. Wygrywał najsilniejszy. Dowodem „radzenia sobie” jest m.in. reportaż Ireny Morawskiej „Luiza wdowa idzie na Dług”, który przedstawia głośną sprawę młodych biznesmenów, mordujących swojego „wspólnika”, oprawcę[4] oraz chociażby teksty „Pamiętnik znaleziony na parkiecie”, czy „500 euro za ciało, które zje kilogram”. Pierwszy, Karola Podgórskiego, o początkach giełdy w Polsce. Drugi, Joanny Wojciechowskiej, o nielegalnym przemycie narkotyków z krajów Ameryki Południowej.

Jaki, więc obraz Polski, Polaka wyłania po dwudziestu latach wolności? Według autorów reportaży, niezbyt chwalebny i optymistyczny. Nasze narodowe gusta to z jednej strony małomiasteczkowa mieszanka Disco Polo z Radiem Maryja w domku typu „Alexis”. Z drugiej strony, wielkomiejska młodzież lansująca się (genialny artykuł Marcina Kołodziejczyka „Trend-owaci”) w najlepszych klubach miasta. Współczesna Polska to kraj, gdzie Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, ukrywają się przed sąsiadami, gdzie kwitnie podziemie aborcyjne, gdzie ciągle podejmuje się nowe próby lustracyjne, gdzie znudzone żony wchodzą na Chat-Sex, gdzie absolwenci wyższych uczelni wyjeżdżają do Wielkiej Brytanii pracować w Tesco…

„20 lat nowej Polski w reportażach według Mariusza Szczygła” to genialna antologia, która jak słusznie zauważa Piotr Pazdej powinno być w szkołach podręcznikiem historii najnowszej naszego kraju.[5] To książka, która jest jedną z najważniejszych publikacji rynku wydawniczego ostatnich lat. Taka „Polska w pigułce”, „Kraj nad Wisłą – bez ściemy”, która powinna stać w księgarni obok książek o Miłoszu, Żeleńskim z serii „A to Polska właśnie…”.

Wozimy go (kraj – M.D.) do obcych krajów, w świat, do innych ludzi, i jest to klucz naszej dumy i naszej bezsił (podkreślenia – M.D.). Znamy jego schemat, ale nie sposób uprzytomnić go drugim. Zawsze będzie nie to, nawet jeśli bardzo się chcę. Coś nie będzie powiedziane, to najważniejsze, najistotniejsze coś.[6]
Ryszard Kapuściński

[1] „Polska szkoła reportażu – jak mawiają reporterzy - to trzy razy K: Kapuściński, Kąkolewski, Krall. Dlaczego kobieta jest ostatnia na tej liście? Bo tak lepiej brzmi rytm zdania – powie każdy reporter”. 20 lat nowej Polski w reportażach według Mariusza Szczygła, pod. red. M. Szczygła, Wołowiec 2009, s. 43.
[2] http://www.mariuszszczygiel.com.pl/588,-20-lat-nowej-polski-w-reportazach-wedlug-mariusza-szczygla-/o-antologii.
[3] 20 lat nowej Polski w reportażach według Mariusza Szczygła, op. cit., s. 21.
[4] Na podstawie tej historii powstał w 1999 roku, wielokrotnie nagradzany film „Dług”, w reż. K. Krauzego, gdzie główną rolę grał m.in. R. Gonera, J. Borcuch, A. Chyra.
[5] http://www.mariuszszczygiel.com.pl/589,-20-lat-nowej-polski-w-reportazach-wedlug-mariusza-szczygla-/szkola-reportazu
[6] R. Kapuściński, Busz po polsku, Warszawa 2008, s. 117.

"Ciąg dalszy nastąpił. Busz po polsku 30 lat później"

Zaznaczyć należy na początku – nie o Kapuścińskim będzie tu mowa. Lecz o tym, co - lub trafniej - kto, po nim pozostał. Takie nazwiska jak chociażby Szczygieł, Hugo-Bader, Ostałowska, Tochman, Smoleński, Szabłowski tworzą współczesną konstelacje wybitnych polskich reporterów i udowadniają, że lekcje zadane im przez...