„Pierwotni” to kameralny dramat rozgrywający się w niedługim czasie w gronie kilku rodzin reprezentujących różne warstwy społeczne. Głównymi bohaterkami są Izabella z Jagdyszów Odropolska, jeszcze atrakcyjna wdowa, i jej córka Adolfina. Mają one cztery ojczyzny – światową (Paryż),duchową (Rzym),cielesną (Polskę) i „przeznaczoną” (niebo). Interesy każą im wrócić z Europy do rodzinnego majątku – Odropola. Na pierwszych stronach powieści Orzeszkowa kreśli niezwykle drapieżny portret pani Izabelli – trochę kosmopolitki, trochę hipokrytki, trochę dewotki, trochę snobki, a trochę mitomanki. To być może jedna z najciekawszych bohaterek, jakie wyszły spod jej pióra. Adolfina (czy może z francuska – bo francuski ubóstwiają obie damy bardziej niż mowę ojczystą – Adolphine) prezentuje się przy niej dosyć blado. Nie czuje sentymentu do nowej ojczyzny, wydaje się tu zagubiona. Jest całkowicie zależna od dominującej matki.
„Pierwotni” to przede wszystkim powieść o (nienaruszalnych) hierarchiach społecznych. Orzeszkowa – jak dawniej Jane Austen – pokazuje dżunglę konwenansów, w których silniejsi zjadają słabszych, a sami są zjadani przez jeszcze silniejszych. Pogarda dla ludzi niżej urodzonych czy niewystarczająco majętnych oczywiście osłodzona jest tu uśmiechami, dobrymi manierami. Odropolskie i Sawickie tego świata są bardzo serdeczne dla jakichś tam Żytnickich, ale gdy nadarzy się okazja, zaraz ich obmawiają, wykluczają. Oczywiście ci Żytniccy też potrafią stać się „Odropolskimi i Sawickimi” – dla swoich zbiedniałych przyjaciół Drożyckich.