Jako początkujący czytelnik szczerze wierzyłem, że książka powinna ukrywać opowieść o czymś niezwykłym. Czymś niecodziennym, niespotykanym, że powinna wyrywać czytelnika z monotonii i wpychać na ścieżkę zaskoczeń, która może skrywać rewolucję za każdym kolejnym zakrętem. Dopiero kilkaset lektur później zacząłem doceniać historie z bieguna przeciwnego. Te szare, zwyczajne i na pierwszy rzut oka nudne. Często to właśnie w tekście wolniejszym, w którym akcja nie pędzi na złamanie karku, pisarz może popisać się talentem obserwatorskim. Umiejętnością budowania pełnych napięcia scen, a także darem do tworzenia bogatych portretów psychologicznych. Wszystkim tym, mówiąc w skrócie, czym od lat uwodzi swoich czytelników Amos Oz.

W „Poznać kobietę” Izraelczyk dokonuje inwersji gambitu typowego dla literatury popularnej. Zamiast zmuszać protagonistę do odrzucenia nudnawej egzystencji i podjęcia ryzykownej – a w domyśle atrakcyjnej dla odbiorcy – przygody, pisarz każe mu zrezygnować z życia pełnego niebezpieczeństw i wrócić w domowe pielesze. Joel był szpiegiem, ale w wyniku wypadku, w którym ginie jego żona, musi rzucić pracę oraz podjąć obowiązki głowy rodziny składającej się z trzech kobiet.

Filarem „Poznać kobietę” jest wątek inicjacyjny, co zresztą dosyć wyraźnie sugeruje tytuł. Ozowi wcale nie przeszkadza to, że jego bohater dawno przekroczył granicę dzielącą młodość od wieku średniego. Joel musi podjąć obowiązki, które jego praca i wcześniejsza obecność żony spychały na drugi plan, a jego początkowe zmieszanie i zagubienie pokazują aż nadto wyraźnie, że nie jest na to przygotowany. Autor okazuje się dla protagonisty całkowicie bezlitosny. W przypominającym nieco „Poznać kobietę” pod względem założeń „Wypadku” Ismael Kadare pozwolił bohaterom na ostateczną ucieczkę przed codziennością, kiedy ci rzucili się razem w świat szpiegowskich zagrożeń. Joel musi z tego rozwiązania zrezygnować, a gdy przeszłość upomina się o niego, sprawia mu tylko jeszcze więcej bólu. Autor wykorzystuje krytyczny moment wahania nad powrotem do dawnych obowiązków, aby mocniej usadzić swoją postać w domu i żeby z jeszcze większą siłą wtłoczyć ją w zwykłe życie. Szare i nieznośnie codzienne.

Warto podkreślić, że „Poznać kobietę” całkowicie sprowadza się do portretu psychologicznego zagubionego mężczyzny w średnim wieku. Skupiającego się na jego relacjach z różnorodnymi kobietami: nieżyjącą już żoną, teściową, przejawiającą pierwsze oznaki demencji matką, dojrzewającą córką oraz sąsiadką, u której szuka bliskości i pocieszenia. Zamiłowanie do wyjątkowo głębokiej, niemal solipsystycznej introspekcji jest dla Oza typowe. Podobnie jak obszerne i skupiające się na szczegółach opisy, na przykład fragmenty poświęcone figurce w wynajętym domu to prawdziwy majstersztyk. Jednak czytelnicy oczekujący refleksji poświęconej Izraelowi i istocie judaizmu, którą pisarz podejmuje choćby w swojej najnowszej powieści („Judasz”), powinni sięgnąć po któreś z jego późniejszych dzieł.

„Poznać kobietę” to spokojna i intymna opowieść, niemal zupełnie odcięta od zgiełku wielkiego świata. Ten wpada do niej tylko na chwilę, robi sporo zamętu, ale szybko ucieka zostawiając bohaterów samym sobie. Jeśli chcecie, wraz z Amosem Ozem, zastanowić się nad tym, co czuje zagubiony mężczyzna w średnim wieku, to z pewnością ta powieść jest ku temu najlepszą okazją.

Bartek Szczyżański