Jak to jest z tymi korzeniami? Każdy skądś się wywodzi. Czy zdaje sobie z tego sprawę czy nie, ma w sobie bagaż przeszłości ichnich pokoleń. Jednak czy ma to na nas wpływ, czy koleje ubiegłych losów w jakikolwiek sposób definiują nasze obecne dokonania? To pytanie z gatunku tych bardziej nurtujących, a co za tym idzie równie skomplikowanych. Jonathan Safran Foer postanowił się z nim zmierzyć na swój, jedyny w swoim rodzaju sposób.

Sasza, dziadek, Jonathan, przeszłość i Ukraina – tak można w skrócie określić bohaterów tej opowieści, którą poznajemy w niecodziennym wymiarze czasowym. Przeszłość to wydarzenia na terenie współczesnej Ukrainy począwszy od schyłku XVIII wieku do drugiej wojny światowej. Teraźniejszość zaś poznajemy dzięki wyprawie Jonathana poszukującego kobiety, która ocaliła jego dziadka. W osiągnięciu tego celu pomaga mu niezmordowany duet dziadek i Sasza. I pies Sammy Davis Junior, Junior rzecz jasna. Przyszłość zaś definiuje korespondencja listowa między Saszą a Jonathanem, która dotyczy między innymi wspomnianych na początku wydarzeń na ukraińskiej ziemi.

Brzmi to wszystko dość przytłaczająco i zawile. Dajmy sobie chwilę na złapanie oddechu i powiedzmy, że nie należy się zniechęcać. Te trzy, wydawałoby się zbyt wymyślne i odległe od siebie ścieżki, wcale nie należą do wydumanych. Choć z początku może się wydawać, że mamy do czynienia z przerostem koncepcji nad realizacją, to im bardziej zagłębimy się w lekturę, tym bardziej docenimy koronkową robotę autora, który wszystkie rozrzucone nici splata w jednolity fabularny warkocz.

Oryginalnej i nieposkromionej w swej istocie formie idzie w sukurs nastrój całej historii. To zadziwiające połączenie dramatu z komedią, choć może bardziej trafnie należałoby je nazwać spowinowaceniem melancholii z groteską. Przechodzenie z absurdalnej w swej istocie powieści drogi, do naznaczonej smutkiem i poszukiwaniem pocztówki z przeszłości nie wypada w żadnym razie niezręcznie. Nie czyni tego również symboliczna psychoanaliza jakiej możemy doszukać się w przeplatających te rzeczywistości listach.

Kwestia pamięci i własnej tożsamości stopniowo wybrzmiewa z każdą przyswojoną relacją. Szczególnie ujmuje zawarty w niej rozkład rodzinnych więzi na czynniki pierwsze. Niestandardowy, szorstki, początkowo jak wyjęty z kliszy przerysowania, z czasem nabiera realnych uwarunkowań. Nie wiadomo kiedy uzmysławiamy sobie, że dorastamy i mierzymy się z lękami podobnie jak bohaterowie tej niezwykłej opowieści.

Jonathan Safran Foer pokazał, że ma w sobie niezliczone pokłady wrażliwości. Otwarty umysł budujący karkołomne na pierwszy rzut oka konstrukcje, które okazują się stać na przemyślanych fundamentach. Wszystko jest iluminacją to w jego wykonaniu niezwykła opowieść inicjacyjna, w której trauma, dojrzałość i akceptacja wybrzmiewają w dramatyczno-humorystycznym sosie. Przede wszystkim zaś dysputa o pamięci, którą każdy z nas odczyta na swój, jedyny w swoim rodzaju sposób.

Patryk Rzemyszkiewicz