Choć Michał Cetnarowski w środowisku literackim kojarzony jest przede wszystkim jako redaktor, nie można jednak zapominać, że jest także autorem niezliczonej liczby opowiadań i dwóch książek: zbioru „Labirynty” oraz powieści „I dusza moja”. „Bestia najgorsza” to kolejna antologia jego krótszych tekstów.

Zacznijmy może, na przekór tytułowi, od tego co w zbiorze najlepsze. Dwa spośród sześciu opowiadań to prawdziwe perełki, które wręcz oszałamiają formą. Pierwsze z nich to „Kwantowi kochankowie” - tekst osnuty wokół prostej historii o mężczyźnie, co to wyszedł z domu i nie wrócił. Miłośnicy wielowątkowych, skomplikowanych fabuł z pewnością będą jego rozwojem zawiedzeni, bo Cetnarowski pokazuje właściwie tylko ten wyjściowy koncept; kluczowe jest natomiast to, jak pokazuje. I nie chodzi tu o towarzyszące nieustannie protagonistce tęsknotę czy graniczące z niewiarą zaskoczenie, że takie coś przydarzyło się ze wszystkich ludzi na świecie właśnie jej. W tekście najciekawsza jest nieprzenikalna niepewność dotycząca tego, co właściwie się stało – główna bohaterka gubi się wśród nieskończonej liczby możliwych przeszłości. Przypomina ze swoim na poły naukowym, na poły emocjonalnym rozstrojem protagonistkę „Dzielenia przez zero” Teda Chianga, innego świetnego tekstu – ci, którym spodobali się „Kwantowi kochankowie” powinni po niego jak najszybciej sięgnąć.

Drugą ozdobą „Bestii najgorszej” z pewnością jest „Strach. Historia rodzinna”. W tym przypadku, podobnie jak w poprzednim, tytuł sporo mówi o samym opowiadaniu: tym razem Cetnarowski skupił się na połączeniu bardzo subtelnie podanej literatury grozy z tematem obyczajowym. I trzeba przyznać, że zrobił to w wielkim stylu: czytelnik żarłocznie przewraca kolejne strony, bo chce jak najszybciej poznać szczegóły dotyczące życia kolejnych Strachów. Jednocześnie toczy wewnętrzną walkę, bo autor sugeruje, iż sekret związany z tą dziwaczną rodziną może okazać się bardzo nieprzyjemny. Brawa należą się Cetnarowskiemu przede wszystkim za fragmenty dotyczące Joanny i Bartłomieja – to prawdziwe majstersztyki celnego, ciekawego i oryginalnego opisu. Zresztą całe opowiadanie ma tylko jedną wadę: po przeczytaniu zakończenia pozostaje lekki niedosyt; „Strach. Historia rodzinna” obiecuje nieco więcej niż daje.

Pozostałe teksty, niestety, już tak mocne nie są, choć żaden z nich nie schodzi poniżej pewnego solidnego poziomu. Tytułowa i otwierająca zbiór „Bestia najgorsza” to stosunkowo lekki i całkiem zabawny obrazek walącego się Pałacu Kultury. Jego lektura jest przyjemna, ale niczym szczególnym się nie wyróżnia – Jan Korwin Maria Pałuba, wielki terrorysta i nauczyciel, z pewnością nie zostanie gwiazdą polskiej literatury.

„Pustynia rośnie” stanowi próbę zmierzenia się z prozą psychologiczną w czystej postaci, która kończy się klinczem: wszystko jest na swoim miejscu, wszystko wydaje się w porządku, ale czegoś pod tą grubą warstwą technicznej poprawności brakuje. Na usta ciśnie się banalna parafraza: jak to mnie wzrusza, kiedy mnie nie wzrusza?

Czytelnicy, którzy śledzą działalność wydawnictwa Powergraph nieco dokładniej z pewnością kojarzą antologię „Pożądanie”. To w niej debiutowało „RP Productions” - opowiadanie o wzroście potentata polskiego rynku kinematografii dla dorosłych, kryzysie wieku średniego i...poszukiwaniu kolejnych nazw dla masturbacji. Czy zabawne? Względnie. Czy obrzydliwe? Na szczęście nie, choć estetów na pewno odrzuci. Cóż, każdemu jego porno.

„Bestię najgorszą” zamyka kolejne mocne uderzenie: „Żadna na ziemi rzecz”. Cetnarowski w swoisty i stonowany sposób wraca do tematu szkolnych traum, który z powodzeniem podjął w „I dusza moja”. I choć dostojeńszczyzna young adult brzmi absurdalnie, a opowiadanie wręcz skrzy się od scen próbujących wymusić łzy z suchych oczu czytelnika, to pisarzowi jedno trzeba oddać: potrafi nie tylko doskonale portretować nastolatków z ich szczególnymi problemami, ale także pokazać świat z ich perspektywy – skomplikowany tak, że wpędza w rozpacz i odbiera nadzieję.

„Bestia najgorsza” to zbiór nierówny, ale w pozytywnym tego słowa znaczeniu: wszystkie zgromadzone w nim opowiadania stanowią co najmniej niezłą lekturę, jedno („Żadna na ziemi rzecz”) to tekst bardzo dobry, dwa natomiast są naprawdę doskonałe („Kwantowi kochankowie” oraz „Strach. Historia rodzinna”). Po najnowszą książkę Michała Centarowskiego warto sięgnąć choćby dla nich.

Bartosz Szczyżański