"nasze plemię jest przeklęte. Powrót do krajów, z których przybyliśmy, to nasza śmierć, pozostanie w krajach, do których dotarliśmy, to nasza klęska."

„Ministerstwo bólu" to historia opowiadana przez Tanję – chorwacką emigrantkę, która opuściła Zagrzeb z powodu coraz większych trudności związanych z toczącą się wojną na
Bałkanach. Początkowo ona i jej mąż/partner, tego nie wyjaśniono, znaleźli się w Berlinie. Po rozstaniu Tanja już sama przyjęła propozycję poprowadzenia
wykładów z literatury jugosłowiańskiej w Amsterdamie.

Jej studentami byli głównie tacy, jak ona, emigranci z krajów byłej Jugosławii. Ludzie często bardzo zagubieni, tęskniący za swoimi rodzinnymi stronami
i nienawidzący ich za razem. Uciekinierzy przed wojną i ci, którzy po prostu wybrali inne, nieco łatwiejsze życie. Dzieci ofiar i dzieci katów. Wszyscy
oni zostali zgromadzeni razem, na jednym wykładzie, który do tego okazał się bardzo nietypowy. Bohaterka postanowiła zamiast o literaturze, porozmawiać
o uczuciach, emocjach, wspomnieniach. Proponuje np. zabawę w zbieranie do symbolicznej, plastykowej torby w czerwone, białe i niebieskie paski różnych
przedmiotów związanych z krajem, którego już nie ma. Nakłania studentów do wynurzeń, do opowiadania o sobie i określenia swojego stosunku do bałkańskich
wydarzeń. Dzięki temu poznajemy wiele historii. Mnóstwo skrawków życia ludzi, którzy urodzili się i wychowali w nieistniejącym już kraju. Spotkania te,
toczące się często w kawiarniach czy przy piwie, odbywają się pod znakiem autentycznej jugonostalgii. Wydaje się, że studentom się to podoba, ale czy na
pewno. Czy ma sens wracanie do przeszłości, analizowanie jej, przywoływanie wspomnień, które bywają piękne, ale sprawiają tyle bólu? Komu Tanja usiłuje
właściwie pomóc? Swoim studentom czy może samej sobie? Kto tu bardziej potrzebuje terapii? Kto się spóźnił o sekundę, „by wśliznąć się chyłkiem w nowe
czasy”?

To właśnie sama bohaterka jest z nich wszystkich najbardziej zagubiona. To ona nie czuje się u siebie ani w Holandii, ani w Chorwacji. To ona nie rozumie
i nie może pojąć, jak się to stało, że kraj się rozpadł na tyle mniejszych, że taka nienawiść narosła między poszczególnymi narodami.

Książka ta nie jest oczywiście żadnym podręcznikiem do historii bałkańskiego konfliktu. Możemy się jednak niemało dowiedzieć o bałkańskiej literaturze,
a także językach używanych w krajach byłej Jugosławii np., że wszystkie one tak niewiele się różnią od siebie. Te różnice tylko wyolbrzymiono i zaczęto
bardziej podkreślać.

Bohaterka, jak i jej studenci, sama nie wie, czego właściwie chce. Czy zostać w Holandii, czy wrócić do domu. Ona zresztą nie jest w najgorszej sytuacji,
ona ma wybór, a niektórzy z jej studentów go nie mają. Znamienne jest jednak tkwienie w poczuciu totalnej beznadziejności, powtarzane po wielokroć stwierdzenie,
że zostać to klęska, wrócić to śmierć”. Czyli sytuacja właściwie bez wyjścia.

Książka jest świetnie napisana. Ogrom uczuć i emocji w niej ukazanych po prostu aż kipi pod delikatnym okryciem z ciszy, spokoju i wyizolowania. Każdy rozdział
zaczyna się od jakiegoś cytatu. Czasem jest to fragment powieści, czasem wiersza. Warto też zwrócić uwagę, że Ugresic często cytuje Szymborską. Owa jugonostalgia
jest uczuciem dobrze znanym autorce, która nawet tego nie kryje. Kiedyś mnie to trochę zdziwiło, bo skojarzyło mi się z polskimi nostalgiami za ojczyzną
ludową. Tych sytuacji nie można jednak przyrównywać. Nie wiem właściwie, jakie są przekonania polityczne Ugresic. Faktem jest jednak, że pod względem materialnym
w Jugosławii nie było wtedy źle, a na pewno lepiej niż u nas. Poza tym panował względny pokój i spokój. Kilka krajów tworzyło jeden i wydawało się, że
ten twór funkcjonuje w miarę harmonijnie. Po zmianie ustroju zmieniło się wszystko. To trochę tak, jakby rozpadł się cały świat wielu mieszkańców, jakby
zaprzeczono wszystkiemu, w co wierzyli i co na ich oczach się nieźle sprawdzało. Tyle tylko, że tak ogromny ładunek nienawiści nie powstał z niczego i
pewnie prędzej czy później musiało dojść do takiego rozpadu. Chorwacka pisarka jednak w niemałym stopniu z ową jugonostalgią się rozprawia, daje do zrozumienia,
że nie można budować swojej przyszłości, tkwiąc jednocześnie w przeszłości. W każdym razie ja to tak odbieram, chociaż być może każdy zrozumie to po swojemu.


Ta powieść nie jest lekturą łatwą i przyjemną, ale moim zdaniem niezwykle potrzebną i bardzo pouczającą. Poza tym to kawałek naprawdę świetnej literatury
pod każdym względem. Mimo niewesołej tematyki naprawdę świetnie się ją czyta. Jest coś niesamowitego i pociągającego w tym klimacie, w tych tęsknotach
i rozważaniach. Gorąco ją polecam wszystkim, którzy lubią taką głęboko refleksyjną literaturę.

"nasze plemię jest przeklęte. Powrót do krajów, z których przybyliśmy, to nasza śmierć, pozostanie w krajach, do których dotarliśmy, to nasza klęska."

„Ministerstwo bólu" to historia opowiadana przez Tanję – chorwacką emigrantkę, która opuściła Zagrzeb z powodu coraz większych trudności związanych z toczącą się wojną na
Bałkanach. Początkowo ona i jej mąż/partner, tego...