„Trochę brzydko wyszło w Klimontowie. Ale czarne owce wszędzie się trafią. Przecież nie wszyscy mordowali.”

To prawda, ale Klimontów wart jest uwagi, dlatego autor tam pojechał, aby zebrać materiał do książki-reportażu o świecie, który bezpowrotnie odszedł. Przed wojną Klimontów liczył dwa tysiące mieszkańców, z tego większość to byli Żydzi. W zasadzie już pod koniec dziewiętnastego wieku miejscowość utraciła prawa miejskie i do dziś jest gminą wiejską, ale jakoś utarło się mówienie o Klimontowie jako o miasteczku. Niektórzy zaliczali je do „parszywych azjatycko-semickich miasteczek”.

Gdy Niemcy zaczęli wprowadzać swoje antyżydowskie porządki właściwie całe miasteczko stało się gettem. Tym bardziej, że zanim Żydów w 1942 roku wysiedlono z Klimontowa, najpierw do Sandomierza, by potem wysłać ich do Treblinki, było ich już cztery tysiące, ponieważ wcześniej dowożono nowych, z Łodzi i z Wiednia. Przed wojną Żydom i tym Polakom lub ich potomkom, którzy z reporterem chcą rozmawiać, wydawało się, że stosunki sąsiedzkie są w Klimontowie co najmniej poprawne. Dlatego Żydzi, kiedy okupanci zaczęli ich terroryzować, zabijać i wysyłać do gazu, liczyli na pomoc polskich sąsiadów. A z tym różnie bywało. Był strach, było przekonanie o żydowskim bogactwie, no i były donosy.

Tak naprawdę jednak Klimontów zyskał złą sławę po pogromie na ulicy Sandomierskiej, do którego doszło w kwietniu 1945 roku. Tylko jeden sprawca został skazany. Pogłoski krążące wsród mieszkańców mówiły, że ofiary, w tym ciężarna kobieta, poniosły karę za współpracę z NKWD. W to wierzył inny sprawca, przekonany, że jeden z zabitych przyczynił się do śmierci jego braci w Katyniu. Kiedy okazało się, że bracia przeżyli wojnę i mieszkają w Londynie, zgłosił się do prokuratury i wyznał: „Zabiłem człowieka”. Tymczasem w 2012 roku ukazało się opracowanie naukowe, którego autorka wymienia nazwiska zabójców, partyzantów, wśród których byli też tacy, którzy poszli na współpracę z UB, a których nazwiska widnieją na klimontowskim pomniku upamiętniającym walczących o niepodległość.

Autor usłyszał w Klimontowie m.in.: „To nie antysemityzm, nie względy polityczne, nacjonalistyczne, a rabunkowo- materialne decydowały o ludzkich zachowaniach”. Może coś jest na rzeczy, skoro nawet dziś niektórzy mieszkańcy od czasu do czasu kują ściany lub zrywają podłogi w poszukiwaniu żydowskiego złota.

Wśród rozmówców autora są działacze regionalni, którzy chcą zachować pamięć o polsko-żydowskiej przeszłości Klimontowa, nieliczni już ci, którzy pamiętają żydowską krew na ulicach, ich dzieci i wnukowie, którzy usprawiedliwiają ówczesne zachowania, przytaczają liczne epizody, które miałyby budować dobrą legendę rodzinną. Bardzo różne są to świadectwa, co wynika z przefiltrowanej przez dziesięciolecia pamięci żywych oraz z nieobecności najważniejszych uczestników wydarzeń. W takich warunkach stworzenie naprawdę dobrego, pogłębionego reportażu o Klimontowie było chyba niemożliwe. Co w żadnym wypadku nie dezawuuje dokumentalnej wartości książki.

„Trochę brzydko wyszło w Klimontowie. Ale czarne owce wszędzie się trafią. Przecież nie wszyscy mordowali.”

To prawda, ale Klimontów wart jest uwagi, dlatego autor tam pojechał, aby zebrać materiał do książki-reportażu o świecie, który bezpowrotnie odszedł. Przed wojną Klimontów liczył dwa tysiące mieszkańców, z tego większość to byli Żydzi. W zasadzie już pod koniec...