Błoto w szalunkach.

Wojciech Engelking wydał swoją drugą powieść. Debiut pozwolę sobie zmilczeć, choć moje oburzenie na blurby i recenzje było olbrzymie (te ostatnie były nawet przedmiotem osobnych rozważań na temat uwikłania i upadku zawodu recenzenta w świetnym tekście Jakubowiaka w dwutygodnik.com). Zresztą i w przypadku tej powieści w recenzjach (Newsweek i Polityka) dzieją się swoiste „cuda przy urnie” – rating do treści opinii ma się nijak, a same recenzje omijają tematy i znaczenia, na które zamachnął się Autor.

Od debiutu Engelking wykonał wielki postęp na poziomie warsztatu: panowanie nad strukturą, język, sensualne i wciągające opowiadanie, wydobycie detalu są tu na bardzo wysokim poziomie i zachwycają nie tylko ze względu na wiek Autora (ur. ’92) – to bezwzględnie kawał świetnej i dojrzałej roboty literackiej.

Niestety to jedyne zalety tej wielkiej objętościowo powieści (ss. 605)…

Mamy tu dwa plany – jeden rozgrywający w czasach nazistowskich Niemiec w latach ’37-’44, a drugi współcześnie (ściślej: w niedalekiej przyszłości) w Warszawie. Dwóch bohaterów – Jacoba von Deymanna i Jakuba Dejmana. Obaj po studiach medycznych, obaj socjopatycznie upośledzeni, obaj nieprzystający do świata.

Jacob von Deymann wysłany z misją do Auschwitz ma sporządzić raport z działalności Josefa Mengele. Te wątki są najsłabsze, najmniej wiarygodne. Pomijając fakty historyczne – wspólna kolacja z dwoma Żydówkami w obecności komendanta i głównych lekarzy obozu czy „zabawa-eksperyment”, któremu poddany jest Jacob przez Mengele (zapłodnienie bliźniaczek, więźniarek) nie wytrzymują faktów i każdy kto choć liznął historii wie, że tego typu akty były zakazane i wysoce penalizowane w realiach prawnych III Rzeszy – wszystkie dialogi, opisy są przestylizowane, efekciarskie i trudno się połapać, co Autor chce nam opowiedzieć. To, co uderza jednak, uderza przykrą pustką, to wykorzystanie Zagłady jako sztucznego, niemal jak w grze komputerowej, sztafażu do snucia historii. Nie wieje tu grozą (jak u Leviego czy, biorąc zdaje się bliższego Autorowi, Littella), nie ma tu twórczego przetworzenia czy choćby próby powiedzenia, czym jest lub nie jest Zagłada dziś (jak choćby w kapitalnych „Oświęcimkach” Wojtka Albińskiego).

Wątek współczesny jest zdecydowanie lepszy i klarowniejszy. Jakub Dejman dziedziczy klinikę chirurgii plastycznej; wykonuje w niej operacje wbrew swoim pacjentom, nie posiadając nawet odpowiednich uprawnień lekarskich – sam wie, jak powinien wyglądać „kompletny” człowiek. Zanim upadnie staje się gwiazdą – wszyscy chcą oddać się jego ręce, telewizje śniadaniowe rozchwytują, a brać lekarska ogłasza geniuszem. Jednak ten niezwykle ciekawy wątek, który mógłby stanowić odrębną książkę (gdzie są redaktorzy?!?) grzęźnie w masie niepotrzebnych i nic nie wnoszących scenach, wątkach i opisach. Engelking złapał coś wyjątkowego o naszej współczesności, znalazł oryginalny pomysł i ramę narracyjną, wyłożył dobrze skonstruowanego bohatera, ale traci to wszystko i przykrywa tysiącem niepotrzebnych słów i opowieści; co więcej nie pointuje, nie ciągnie do końca – jakby zabrakło sił i namysłu, jak to dźwignąć. Jest za to sporo pornografii – ale tak, jak w przypadku Zagłady, jest zawieszona w opowieści tak sztucznie, że traci swoją siłę rażenia i „wyjaśniania.”

Na końcu, w słowach od Autora, padają tropy, inspiracje i zapożyczenia – od Kierkegaarda, Nietzschego poprzez Waltera Benjamina na Julianie Barnesie skończywszy. Tu chyba objawia się i niejako wyjaśnia problem tej powieści – przepakowanie, przegadanie, a momentami zadęcie i puste w swej wymowie partie. Przyznam, że sam, z tego, co pisze Autor w posłowiu, wypatrzyłem tylko nawiązanie do Barnes’a, za to dostrzegłem nieudane w swej realizacji zapożyczenia od Houellebecqa, Twardocha (zabieg z narracją w drugiej osobie, kompletnie nieuzasadniony, i próba rozmachu a-la „Morfina”) czy Jonathana Littell’a (porażająco mocno „Łaskawe”). Najsłabiej i mocno przykro wyszło nawiązanie niemal wprost do Nabokova:

„Men-ge-le […] <<Men>>: język dotyka górnej części podniebienia, <<ge>>: kieruje się na południe, w stronę nabłonka; uderza o wewnętrzną ścianę zębów przy <<le>>.” s. 146

Dla przypomnienia kapitalne otwarcie „Lolity”:

"Lolito, światłości mojego życia, ogniu moich lędźwi. Grzechu mój, moja duszo. Lo-li-to: koniuszek języka robi trzy kroki po podniebieniu, przy trzecim stuka w zęby. Lo. Li. To" (tłum. M. Kłobukowski).

… ani to ironiczne, ani „w hołdzie”, a jak głębiej o tym pomyśleć to ciarki przechodzą po plecach…

Tej powieści brak narracyjnej dyscypliny – mając na uwadze bardzo dobrą ramę, jakby szalunek pod dobrze złożoną powieść, cała zawartość rozpływa się i przypomina błoto, w którym znajduje się wszystko: pornografia, socjopatia, Zagłada, taktowanie historii w rytm przełomów technlogoczno-internetowych, opera, tajne stowarzyszenie i medycyna...

Myślę sobie, że najbardziej Engelkingowi szkodzą fory recenzenckie i brak mocnego prowadzenia redaktorskiego. Etykiety z blurbów i recenzji: „głos pokolenia” czy rozważania o tym, czy jest już „wielkim pisarzem” czy za chwilę się nim stanie, bardzo szkodzą, są żenujące i niezwykle czytelne dla zwykłych czytelników. „Rozumiem”, że waga nazwiska tak zasłużonego literaturze, że nie wypada się narażać – jednak koniec końców pisze się dla czytelnika, a tego naprawdę trudno zwieść i oszukać. Engelking to młody pisarz, który szybko buduje warsztat, który pracowicie rozwija swój niewątpliwy talent, jednak póki co nie towarzyszy temu przemyślenie tego, co chce swoją twórczością powiedzieć. Jestem przekonany, że i na to przyjdzie czas. Panie i panowie recenzenci, redaktorzy i ludzie od promocji: nie przeszkadzajcie, trochę ciszej i adekwatniej do dzieła (a nie nazwiska) – Autorowi będzie łatwiej, a i czytelnicy zyskają…

Wojciech Engelking, „Lekcje anatomii doktora D.”, Wydawnictwo Literackie, 2016.

Błoto w szalunkach.

Wojciech Engelking wydał swoją drugą powieść. Debiut pozwolę sobie zmilczeć, choć moje oburzenie na blurby i recenzje było olbrzymie (te ostatnie były nawet przedmiotem osobnych rozważań na temat uwikłania i upadku zawodu recenzenta w świetnym tekście Jakubowiaka w dwutygodnik.com). Zresztą i w przypadku tej powieści w recenzjach (Newsweek i Polityka)...