Jest taki wszechświat, który ma kształt twilligera gwiaździstego. Tajemnicę jego masy tłumaczą mohole, w czasoprzestrzeni zachodzą procesy sylficzne, a do liczenia tego wszystkiego używa się zorgów. Polski czytelnik, żeby go poznać musiał czekać czterdzieści lat. „Gwiazda Ratnera” to jedna z najważniejszych książek Dona DeLillo, pisarza wymienianego od lat wśród kandydatów do literackiego Nobla, czołowego reprezentanta (obok Thomasa Pynchona, Johna Bartha i Cormaca McCarthy) amerykańskiego postmodernizmu. Za to doczekaliśmy się „Gwiazdy” w znakomitym tłumaczeniu Roberta Sudoła, tego samego, któremu zawdzięczamy „Tęczę Grawitacji” i „Krwawy Południk”.

Głównym bohaterem książki jest 14-letni geniusz Billy, żyjący w świecie liczb zbyt poważny chłopiec, laureat Nagrody Nobla z matematyki. W odosobnieniu, gdzieś na pustyni, najlepszy interdyscyplinarny zespół naukowców utknął nad zadaniem rozszyfrowania tajemniczego przekazu z kosmosu. Dołączy do niego Billy. Zamieszka w budynku o kształcie cykloidy, w pokoju w kontenerze, w którym (mysia) dziura jest wyjściem ewakuacyjnym, a dochodzącym korytarzem codziennie zmieniający się labirynt. Błąkając się po ośrodku spotka całą plejadę dziwaków i odbędzie mnóstwo niezwykłych rozmów. Don DeLillo świadomie nawiązuje w powieści do struktury i wydarzeń z obu „Alicji” Lewisa Carrolla. Choć na boisku gra się w półpiłkę nie w krykieta, do wózka z osobliwym niemowlęciem nie będzie nam dane zajrzeć, a zachęta do zjedzenia ciastka pojawi się w notatkach naukowca, to przy odrobinie dobrej woli dla każdej sytuacji z książek Carrolla znajdziemy w „Gwieździe Ratnera” odpowiednik.

Mnóstwo tu podziwu i fascynacji nauką i równie dużo sugestii, że prowadzi nas ona w ślepy zaułek. Toczą się wojny, dzieci głodują, a złowroga korporacja zarabia fortunę na światowym handlu odchodami. Dzieje się tak, gdyż światu brakuje spójności, a nauka tylko pogłębia to rozdarcie, bo przecież wymaga od nas zaprzeczenia świadectwu zmysłów. Groza narasta w drugiej części książki: poetyckiej, trudniejszej (pisanej jako strumień świadomości ze zmieniającymi się niespodziewanie narratorami), z hipnotyzującym rytmem powtórzeń - tu jeszcze raz zachwycę się tłumaczeniem Roberta Sudoła.

To książka o granicach poznania. Czy sam akt obserwacji kreuje rzeczywistość? Jeśli słów nie można oddzielić od ich użycia czy nadając nazwy stwarzamy świat? Czy jesteśmy bogami czy mrówkami zapętlonymi w powtarzalnym cyklu?

„Gwiazda Ratnera” to książka pełna humoru. Odrobinę szaleńczego, to prawda. Czasem obrzydliwego i bardzo niepoprawnego (womitorium to pokój do wymiotowania, dlaczego ludzie starsi powinni chodzić w grupach i jakie jest zastosowanie ideacyjnego pohamowania analogicznego przeczytajcie sami), ja śmiałam się do łez. Billy w pewnym miejscu mówi: Wierzę w przekorę. Przekora poprawia mi samopoczucie więc choć można odczytywać „Gwiazdę” bardzo pesymistycznie, można w niej widzieć też pieśń pochwalną abstrakcyjnego myślenia.

„Gwiazda Ratnera” to jedna z tych książek, którą bez obawy można czytać wiele razy, na pewno za każdym odsłoni nowe tajemnice (na przykład zastanawiam się nad nazwiskami postaci, bardzo możliwe, że uległam sile wykładu jednej z bohaterek - Sibie Isten- Esru, bo sadzę, że każde niesie jakieś odwołania a tylko niektóre udało mi się odnaleźć/stworzyć). To powieść trudna, erudycyjna i niezwykła. Don DeLillo pisał "Gwiazdę" dwa lata, moim zdaniem stworzył książkę genialną.

Notabene wszystkie kluczowe słowa tej recenzji są całkowicie mylące z powodu codziennych wypaczeń językowych.*

Agnieszka Ardanowska

Wszystkie cytaty pochodzą z recenzowanej książki, ostatni został sparafrazowany.