Opowieść o bolesnej stracie, nieuchronnym zniknięciu małej ojczyzny: rodzinnej wsi i domu. Bez tej ckliwej tęsknoty za dawnym ustrojem, która każe myśleć: kiedyś było jednak lepiej! Bo nie mogło być lepiej, gdy traci się dom, rodzinna wieś znika na zawsze z mapy - to jakby przekreślić całe dotychczasowe życie. Czechosłowacja lat osiemdziesiątych. Początkowo nikt nie wierzy, że ma powstać elektrownia atomowa, wioska zaś przestanie istnieć. Wieści szybko się potwierdzają, a zdezorientowanych mieszkańców porusza kolejna wiadomość: awaria reaktora w Czarnobylu.

Powieść Jiříego Hájíčka oparta jest na faktach. A raczej jednym fakcie: budowie elektrowni atomowej w Temelinie. Rozpoczęto ją jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku a samą elektrownię do użytku oddano w roku 2002. Niestety ofiarą padły stare wsie w pobliżu elektrowni: część z nich zrównano z ziemią, inne zalały wody spiętrzonej Wełtawy. Komunistyczne władze, niewzruszone protestami mieszkańców, ekologów i dziennikarzy, dopięły swego, nie przejmując się kosztami.

Hana, główna bohaterka, również podejmuje nierówną walkę o wstrzymanie inwestycji. Trwa przy swoim nawet wtedy, gdy sprawa wydaje się przegrana a wieś pustoszeje, nawet dziennikarze i ekolodzy się poddają. Dziewczyna czuje się zdradzona i opuszczona przez wszystkich. Podejmuje dramatyczną decyzję i wyrusza w świat, jednak nigdzie nie udaje jej się znaleźć tego jednego, jedynego, wymarzonego miejsca na ziemi, w którym mogłaby osiąść na dłużej.

Wieloletnia tułaczka Hany przypomina trochę wędrówkę mitologicznego Odysa. Po latach Hana wraca w rodzinne strony, by zmierzyć się z bolesnymi wspomnieniami. Jej powrót to swego rodzaju terapia, ryzykowna, bo nie wiadomo, czy uda się posklejać to, co tyle lat temu się rozpadło. Hana chyba już nie chce uciekać. Chce uporządkować życie, zrozumieć przeszłość. Skrupulatnie odhacza na liście punkty do realizacji, odwiedza znajomych.

W tej całej rekonstrukcji nie ma miejsca na sentymenty, Hana nie podejmuje prób wskrzeszenia przeszłości, raczej chce ją uporządkować i zamknąć jeden z rozdziałów, by wreszcie normalnie żyć. I zrozumieć, jak ogromny wpływ miały te zdarzenia na jej życie. Podejmuje kolejny próby, by jak najdokładniej opowiedzieć i wyjaśnić, co się stało: z osobami niegdyś jej bliskimi, sąsiadami, z ich życiem. Może w ten sposób uda się pokonać demony przeszłości?

Jiří Hájíček na przykładzie Hany świetnie pokazał, w jaki sposób ulegają stopniowej degradacji więzi rodzinne, przyjacielskie, sąsiedzkie. Jest też mowa o ludzkich dramatach, emocjonalnym pustkowiu w domu. O pokiereszowanych emocjonalnie jednostkach, które niosą ten bagaż aż po kres swoich dni. Celnie ujął bezsilność jednostki w obliczu nieuniknionej katastrofy, władzy i siły pieniądza. To również powieść o odwadze, honorze i buncie. I o tym, jak w sytuacjach granicznych łatwo zweryfikować pogląd na to, kto jest przyjacielem a kto zwykłą szują. Jednak ocenę bohaterów autor pozostawia czytelnikowi.

Powieść Hájíčka nie jest tylko głosem pokolenia Czechów w średnim wieku. Jest uniwersalna, bo podobne doświadczenia mają ci, którzy mogą poczuć się oszukani przez system. Również w Polsce, kiedy upadał komunizm, marzyliśmy o dobrobycie i spokojnym, dostatnim życiu. Ale życie zweryfikowało plany, rozprawiając się z nimi czasami boleśnie i niszcząc nadzieje. I choć nie ma w tej powieści nie ma zbyt wiele słynnego czeskiego poczucia humoru, to też nie jest aż tak źle, jak mogłoby się wydawać. Ot, życie…

Magdalena Świtała