Tytuł brzmi niczym z nagłówka hiszpańskojęzycznego tabloidu. Cóż, skoro recenzowana powieść tego rodzaju tematykę twórczo podejmuje, pokazując zaczątek dewastacji więzi społecznych przez lata eskalowanej za pośrednictwem środowisk przestępczych związanych z narkobiznesem. Jednak nie o prochach opowiadają „Zabite”, a o innym rodzaju przestępczości, także w miarę zorganizowanej.

Radują czytelnicze serca takie wydawnicze inicjatywy, jak ta podjęta przez krakowski Universitas. Seria Las Américas ma w założeniu przybliżyć polskiemu czytelnikowi nieznane klasyki prozy latynoskiej. Co prawda moda na literaturę iberoamerykańską już dawno minęła, bo zmienił się zarówno kod literacki, jakim autorzy porozumiewają się ze swoimi czytelnikami oraz uległy przekształceniu czytelnicze mody i nawyki, lecz nazwiska pisarzy takie, jak Márquez, Llosa, Borges, Cortazar, Fuentes czy Paz weszły na stałe do światowej czołówki wybitnych prozaików. I nawet odbiorcy słowa pisanego, którzy nie mają w zwyczaju czytywać literatury pięknej, bądź czynią to rzadko, z pewnością potrafią bezbłędnie przyporządkować wspomnianych twórców do określonego kręgu kulturowego, z którego wyrosła uprawiana przez nich twórczość pisarska.

Nie mniej interesujący pod względem literackim jest kompletnie nieznany u nas, a nieżyjący już (zmarł w 1983 roku) meksykański prozaik i dziennikarz Jorge Ibargüengoitia. Co prawda jego „Zabite”, przetłumaczone przez Tomasza Pindla, nie sposób zaliczyć do nurtu realizmu magicznego, w powszechnej świadomości kojarzonego przecież z literaturą wywodzącą się z Ameryki Łacińskiej. Ale i Llosa w swej prozie nie sięga, rzecz jasna, po sztafaż charakterystyczny dla tego rodzaju realizmu. Zresztą nie w tym rzecz. Przyglądając się bliżej tej skromnej pod względem objętościowym powieści zauważymy raczej, iż tekst wydany przez Meksykanina w roku 1977 sytuuje się raczej na biegunie przeciwnym realizmowi magicznemu, bo i Ibargüengoitia posługuje się zupełnie odmiennymi środkami niż te stosowane przez autora „Stu lat samotności”.

„Zabite” opowiadają wstrząsającą historię, która wydarzyła się na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku. Tak więc świat przedstawiony powieści skonstruowany został przez prozaika na podstawie autentycznej historii, która w siódmej dekadzie ubiegłego stulecia wstrząsnęła Meksykiem i którą długo żyła opinia publiczna. Ibargüengoitia brawurowo przetwarzając i przekuwając w literacką fikcję popełnione z zimną krwią zbrodnie sióstr „Las Poquianchis” przedstawia problem nielegalnej w tamtych czasach w Meksyku prostytucji i przenikliwie, nie bez satyry (niczym Llosa w „Pantaleonie i wizytantkach”), obnaża zgniłą strukturę systemu, powiedzielibyśmy dzisiaj, opresji i upokorzenia, a więc odczuć, jakie doznają upodlone kobiety, a który nierozerwalnie związany jest z branżą usług seksualnych. Temat to nie nowy i w literaturze iberoamerykańskiej (podejmującej niejednokrotnie temat machismo) obecny. Co nie zmienia faktu, że można inaczej go podjąć, nie z perspektywy macho, ale właśnie oddać głos tłamszonej w tym samczym świecie kobiety. Inna rzecz, że prześladowczyniami dziewczyn zmuszonych do prostytuowania się przez różne okoliczności życiowe były właśnie kobiety. Tak więc trop feministyczny w tym przypadku zawodzi. Lecz po kolei.

„Zabite” kapitalnie portretują środowisko meksykańskiej prowincji skażone hipokryzją i przemocą. Powieściowe siostry Baladro prowadzące nielegalny, acz świetnie prosperujący interes, handlujące kobietami i mordujące te już nieużyteczne, przekorne, a przede wszystkim nieposłuszne, idealnie zostały przez autora wkomponowane w środowisko latynoskiej ziemi jałowej, gdzie niemal każdy rodzaj zła i podłości posiada swoje, nawet wątłe, uzasadnienie. Te sadystyczne burdelmamy korzystały z ochrony lokalnych ludzi sprawujących władzę, co sprawiało, że ich zbrodniczy proceder długo pozostawał w ukryciu. Biorąc pod uwagę zażyłość jednej z sióstr, Serafiny, z kapitanem Bedoią, funkcjonowały niemalże pod ochroną służb mundurowych. Przetwarzając dużo bardziej krwawą autentyczną historię w literacką fikcję autor „Błyskawic sierpniowych”, po pierwsze oddala się od typowego dla literatury w wersji pop epatowania makabrą, po wtóre sprawia, że opowiadana historia odsłania swój głębszy wymiar. Powiedzielibyśmy, że wręcz profetyczny w wymiarze społecznym. Bo „Zabite” wypada nazwać powieścią proroczą, ponieważ pisarz portretując kryminalny półświatek w połowie XX wieku przeczuł współczesne realia panujące w tym kraju zdominowanym przez kartele narkotykowe. Realia „Zabitych” stanowią swoistą introdukcję do kryminogennej współczesności, z którą powszechnie kojarzy się Meksyk i który to problem porusza tamtejsza literatura, nie tylko przeznaczona dla masowego odbiorcy.

Analizując język i styl dojdziemy do wniosku, że pisarz unika zbytniej opisowości i specjalnie też nie wikła zdarzeń fabularnych ani nie stosuje nadmiernie bogatych środków stylistycznych. Czuć wyraźnie w tej powieści jej quasi-reportażowość. Pozbawiona dynamizmu i wybujałej narracyjności kryminalna relacja śledcza miejscami ociera się o protokolarność, co bez wątpienia jest wynikiem dziennikarskich umiejętności autora. Tak czy inaczej książka w moim odczuciu jest znakomitym uzupełnieniem twórczości pisarzy z kręgu literatury iberoamerykańskiej i mam cichą nadzieję, że krakowskie wydawnictwo w zapowiedzianej serii Las Américas uraczy nas niejedną równie cenną, bo nie podpadającą pod czytelniczą modę, pozycją.

Justyna Anna Zanik