Dyskretny urok tajemnicy

"Larwa" z 1985 roku jest jedną z ostatnich powieści Fowlesa. Pod tym umiarkowanie atrakcyjnym tytułem kryje się dzieło jak najbardziej atrakcyjne. Mamy tu do czynienia z rzadko spotykanym połączeniem inwencji formalnej z umiejętnością opowiadania prawdziwie fascynujących historii. Przyjrzyjmy się zatem co i w jaki sposób autor opowiada.

Udzielając odpowiedzi najpierw na to drugie pytanie można zauważyć, że powieści Fowlesa charakteryzuje brak jakiegokolwiek eksperymentu na poziomie języka, przy jednoczesnych dość daleko idących urozmaiceniach formalnych. Tak właśnie skonstruowana jest „Larwa”. Jednak początkowo nic nie wskazuje na to, że mamy do czynienia z prozą pisarza uchodzącego za awangardowego. Narracja jest realistyczna, z okazjonalną, oszczędną stylizacją (czas akcji to rok 1736). I tylko od czasu do czasu narrator dystansuje się wobec przedstawianej epoki, odwołując się do współczesnego punktu widzenia. Jest to widoczne zarówno w opisach, gdy na przykład krótko ostrzyżony dżentelmen porównany jest do skinheada, jak i fragmentach niemal eseistycznych, które sporo mówią o poglądach samego Fowlesa. Dla przykładu: „Anglia pogrążona była w swojej narodowej manii, którą było zapadanie się w głąb siebie i łączenie w zapiekłej nienawiści do wszelkiego rodzaju zmian.”. Po kilkudziesięciu stronach kompozycja powieści zmienia się jednak całkowicie i natrafiamy na listy, stenogramy przesłuchań, fragmenty publikacji prasowych, a wszystko to od czasu do czasu przedziela typowa narracja, która w takim kontekście oczywiście przestaje być typowa. Czy jest to jedynie efektowny chwyt autora? Nic podobnego. Taka struktura powieści jest całkowicie uzasadniona specyfiką jej fabuły, którą można najkrócej określić jako spotkanie z tajemnicą.

Główny wątek „Larwy” jest na pozór dość banalny. Oto znika „pan B.” – lord, syn księcia, a przy tym czarna owca swego rodu, zajmująca się - o zgrozo – filozofią. Dodajmy, filozofią dość mroczną, gdzie zgłębianiu zagadnień bytu służy nie oświeceniowy dyskurs, ale zaskakujący w roku 1736 pitagorejski mistycyzm (lord jest wybitnym matematykiem). Natomiast wspomniane zniknięcie następuje gdzieś na odludziu w zachodniej Anglii, u kresu tajemniczej podróży, która lord odbywa pod przybranym nazwiskiem. Towarzyszy mu służący i kilka innych osób. Jaki był cel tej podróży? Co przytrafiło się lordowi? Jaka była rola towarzyszącej mu prostytutki (z usług której, jak przystało na mistyka, nie korzystał)? Na te i jeszcze inne pytania usiłuje znaleźć odpowiedź niejaki Henry Ayscough. Jest on zaufanym prawnikiem księcia, który polecił mu odnaleźć swego zaginionego syna. Ayscough przystępuje do drobiazgowego śledztwa. Wyposażony jest przy tym prerogatywy, których mogliby mu pozazdrościć współcześni prokuratorzy. Oprócz prerogatyw posiada też umiejętność racjonalnego, utrzymanego w żelaznych karbach logiki wnioskowania, jakiego nie powstydziłby się sam Sherlock Holmes.

Może zatem „Larwa” jest przede wszystkim tak ostatnio modnym kryminałem w stylu retro? Takie stwierdzenie obniżałoby rangę tej powieści (podobnie zresztą jak wspomnianego „Imienia róży”). Uważny czytelnik niewątpliwie zauważy, że kolejne przesłuchania, które prowadzi Ayscough służą poznaniu nie tyle poznaniu tajemnicy zaginięcia lorda, ile tajemnicy samego poznania. Na tym właśnie polega subtelna gra, jaką Fowles prowadzi z czytelnikiem. Nie jest to typowe dla powieści tzw. awangardowych rzucanie stylistycznych kłód ani zabawa w szyfry i symbole. Fowles proponuje coś o wiele ciekawszego. Przedstawiając diametralnie odmienne wersje wydarzeń, wyłącznie nam pozostawia ocenę ich „prawdziwości” czy prawdopodobieństwa. Niczego nie rozstrzyga, nawet nie sugeruje. Przestrzega jedynie przed zbytnim zaufaniem do pozornie najbardziej wiarygodnego narzędzia poznawczego, jakim jest rozum uzbrojony w reguły logiki. Mistrz w tej dziedzinie – Ayscough musi w końcu przyznać, że właściwie nic nie wie. Czyżby klęska? Wcale niekoniecznie, w końcu do podobnego wniosku doszedł także sam Sokrates.

Dyskretny urok tajemnicy

"Larwa" z 1985 roku jest jedną z ostatnich powieści Fowlesa. Pod tym umiarkowanie atrakcyjnym tytułem kryje się dzieło jak najbardziej atrakcyjne. Mamy tu do czynienia z rzadko spotykanym połączeniem inwencji formalnej z umiejętnością opowiadania prawdziwie fascynujących historii. Przyjrzyjmy się zatem co i w jaki sposób autor opowiada.

Udzielając...