"Święte szaleństwo" jest opowieścią o stuleciu walk romantycznych wojowników o wyzwolenie narodowe i społeczne ludów Europy i obojga Ameryk. Książka zaczyna się wraz z podróżą La Fayette'a do Ameryki, a kończy krwawym stłumieniem Komuny Paryskiej. Zaludniają jej karty barwne postacie, których łączyła żarliwa wiara w świętą sprawę, dla której nierzadko oddawali życie z uśmiechem na ustach, jak choćby Józef Hauke-Bosak, który poległ w bitwie z Prusakami pod Dijon. Nie jest przypadkiem, że nazwy poszczególnych rozdziałów mają silnie religijne zabarwienie, przywodzące na myśl drogę krzyżową. Istotnie, XIX-wieczny romantyzm był naturalną konsekwencją oświecenia, które wygnało transcendencję poza nawias życia społecznego, pozostawiając duchowość kilku pokoleń Europejczyków i Amerykanów na pastwę immanentnych religii liberalizmu, nacjonalizmu i socjalizmu. Właśnie ten religijny szał kazał rewolucjonistom nieść płomień nowej wiary niczego nieuświadomionym narodowo i społecznie "poganom", którzy nie tylko nie okazywali wdzięczności swoim wybawicielom, ale wręcz czynnie stawiali im opór. Wystarczy wspomnieć tutaj wiernych monarchii i chrześcijaństwu Wandejczyków czy włoskich chłopów, którzy utożsamiali się z austriackim hegemonem, a ruch Garibaldiego uznawali za mieszczańską fanaberię.

Adam Zamoyski przyjął tradycyjny, chronologiczny układ narracji, co jednak może być problematyczne w pracy ujmującej przeplatające się pod względem chronologii zmagania samozwańczych wyzwolicieli na trzech kontynentach. Momentami trudno się połapać w potoku dat i nazwisk, szczególnie tak egzotycznych dla polskiego czytelnika, jak choćby latynoamerykańscy Libertadores. Mimo tych słabości książkę można z czystym sumieniem polecić nie tylko pasjonatom historii XIX wieku, ale również wszystkim tym, których na swój sposób fascynuje klimat epoki romantyzmu. Jednak szczególnie polecam tę książkę wszystkim tym, których nurtuje kwestia świeckich religii, którą tak celnie przedstawił chociażby Michael Burleigh na łamach "Świętej racji" i "Ziemskiej władzy". Również z lektury książki Zamoyskiego można wysnuć wniosek, że daremne są nadzieje wszystkich tych, którzy wierzą w możliwość usunięcia religii z życia społecznego, gdyż zmysł religijny jest nieusuwalną częścią ludzkiej umysłowości. Przyznał to zresztą choćby Heine, twierdząc, że wiara jego pokolenia jest religią prawdziwszą od tej, którą Europa wyznawała przez setki lat - nawet jeśli przyszłe pokolenia będą czytać dzieje jej wyzwoleńczej "krucjaty" z zimną obojętnością.

"Święte szaleństwo" jest opowieścią o stuleciu walk romantycznych wojowników o wyzwolenie narodowe i społeczne ludów Europy i obojga Ameryk. Książka zaczyna się wraz z podróżą La Fayette'a do Ameryki, a kończy krwawym stłumieniem Komuny Paryskiej. Zaludniają jej karty barwne postacie, których łączyła żarliwa wiara w świętą sprawę, dla której nierzadko oddawali życie z...