Na początek uwaga! Nie bierz się za „Sprawę Meursaulta”, nie czytając wcześniej „Obcego” Alberta Camusa. W innym przypadku niewiele zrozumiesz i odbierzesz sobie prawdziwą przyjemność z lektury tej wspaniałej książki.

Kamel Daoud , autor „Sprawy Meursaulta” to algierski dziennikarz i publicysta. Wcześniej wydał dwa zbiory opowiadań, a jego kontrowersyjne felietony niezmiennie inspirują Algierczyków do dyskusji. Cechą łącząca styl Dauda jest pogłębiona analiza, przenikliwość sądów praz ostry i zarazem wyszukany język.

„Sprawa Meursaulta” pozwoliła odkryć Daouda szerokiemu światu. Za swoją książkę otrzymał najbardziej prestiżową we Francji Nagrodę Goncourtów za debiut powieściowy, jej fragmenty przedrukował „New Yorker”, a „New Yotk Times”, w obszernym artykule, określił Dauda „nieustraszonym obrońcą wolności jednostki”.

„Sprawa Meursaulta” jest odważną, prowokacyjną, zuchwałą i wielowymiarową polemiką ze słynną powieścią „Obcy” Alberta Camusa. Wielowarstwowość tej skromnej objętościowo książki jest imponująca.

Sprawą leżącą u podstaw wszystkiego, co związane jest z obu powieściami wydaje się język. To on określa relacje ze światem obu narratorów, obu morderców, obu „obcych”: Meursaulta – bohatera powieści Camusa, zabójcy pewnego bezimiennego Araba, i Haruna – bohatera książki Dauda, brata owego Araba, który po latach niepamięci otrzymuje wreszcie z ust Haruna imię Musa.

Obaj pisarze – i Camus, i Daoud – napisali swe powieści w języku francuskim. Jednak dla Daouda - biegle posługującego się francuskim i co więcej, wieloletniego redaktora naczelnego francuskojęzycznego „Le Quotidien d’Oran” – język francuski to język kolonizatorów. I chociaż przyjmuje go jak swój, to pisząc w nim, pisze jednocześnie przeciw niemu. Daud nie chce wracać do przedrewolucyjnej kultury. Tym samym język francuski jest dla narratora „Sprawy Meursaulta” głównym polem bitwy. To właśnie język dynamizuje „podwójne widzenie świata” przez Haruna – na początku analfabety, posługującego się językiem arabskim, a potem francuskim, który pozwolił mu dostrzec największe kłamstwo jego życia – książkę „Obcy” Camusa. Kwestia języka to także kwestia tego, kto nim mówi. Języka Camusa, dla Haruna, to język kłamcy, język kolonizatora, który nawet nie dał imienia jego bratu zabitego przez nihilistę, znudzonego życiem Francuza.

Największą areną wzajemnego zwarcia obu relacji jawi się kolonizacja Algierii. Trwała ona aż 130 lat i pozostawiła po sobie wciąż bolesną i nie zagojoną ranę. Kolonizacja zakończyła się jedną z najkrwawszych wojen wyzwoleńczych. Przemoc naznaczyła nie tylko społeczeństwo algierskie, chociaż przede wszystkim. Również Francuzi odczuli wyraźnie siłę rewolucji. Ten nierozerwalny splot obu narodów dokumentują z różnych perspektyw obie relacje. Już początek obu opowieści tego dowodzi. „Dzisiaj umarła mama” - tak Albert Camus otwiera swą powieść „Obcy”. „Mama żyje do dziś” – tym przeciwieństwem Kamel Daoud rozpoczyna swą książkę.

To dość odważne brać się za bary z książką wchodzącą w kanon literatury światowej. Albert Camus to dla niemal całego świata geniusz. Niemal dla całego, bo nie dla Algierczyków. I chociaż Daoud broni algierskości Camusa (urodził się w Algierii), to dla zwykłego Algierczyka Camus to po prostu pisarz, który nie potrafił się opowiedzieć za niepodległością tego kraju. Sprawa rozbija się o opowieść „Obcego”: Meursault oślepiony przez słońce zabija na plaży w Algierze młodego Araba. Zostaje za to osądzony i skazany na śmierć. Osądzony w karykaturalnym procesie kolonizatorów, dla których większą winą Meursaulta, było to, że płakał na pogrzebie swojej matki, niż to, że zabił człowieka. Kim był zabity, nie wiemy, gdyż Arabowie są u Camusa jedynie bezimienną masą. 25 razy w tej książce pada słowo „Arab” – zauważa Daoud – ale żaden z nich nie otrzymał imienia.

Daoud rozprawia się więc z kolonizacyjną perspektywą Camusa. Oto Meursault głębiej naruszył reguły społecznej gry, nie płacząc na pogrzebie matki, niźli zabijając nieznajomego Araba. Sąd kolonialny zapewne nie orzekłby za to zabójstwo kary śmierci. To absurd, ale daleko bliższy Algierskiej niż Europejskiej perspektywie. „Jeśli chodzi o absurd – mówi Harun – to nikt inny, tylko mój brat i ja niesiemy go na naszych barkach, drzemie on w łonie naszej ziemi”. Harun przywraca pamięć swego bezimiennego dotąd brata. Jego historii słuchamy w barze, a historia pełna jest odniesień – nie tylko do Camusa. Wyraźne zdają się być widoczne odniesienia do trzech największych religii: islamu, chrześcijaństwa i judaizmu. Imiona bohaterów opowieści są jakby żywcem przeniesione z Biblii – Musa to po Arabsku Mojżesz, Harun to jego brat Aron. W powieści pojawia się też wrzucony do studni Józef, zabity w zemście po latach przez Haruna.

Daoud oddaje głos tym, którzy dotąd byli go pozbawieni. To punkt wyjścia „Sprawy Meursaulta”, to również niezgoda na obraz świata okrojony do perspektywy świata zachodniego.

„Sprawa Meursaulta” nie jest ani hołdem dla „Obcego”, ani rozliczeniem Camusa (chociaż Daud twierdzi, że literatura pozostaje kwestią osobistej odpowiedzialności). Nie jest też wyłącznie próbą rozliczenia kolonialnego okresu w historii Francji i Algierii. Jest czymś znacznie większym – jest w pełni autonomicznym dziełem literackim.

Harun widzi w sobie coraz więcej z Meursaulta. Oddaje swoje życie w służbę pamięci swojego nieżyjącego brata. Jego matka, która, opłakując zabitego syna, zdobywa nad Harunem absolutną władzę, bezlitośnie pcha go do zemsty i udaremnia w jego życiu miłość. Harun zaczyna ją nienawidzić, aż ostatecznie – tak jak Meursaultowi – staje mu się obojętna. Osobisty dramat Haruna rozgrywa się na tle dramatu jego porewolucyjnej Algierii – kraju żyjącego ideałami utopijnej czystości kulturowej i poświęcenia jednostki na rzecz zbiorowości, kraju narodowych mitów i upolitycznionej religii.

Życie Haruna wypełnia zarazem ból, gniew, pasja życia, ale i coraz wyraźniej widoczna obojętność i egzystencjalny nihilizm, będący reakcją obronną na rozdarte serce, niespełnione szczęście rodzinne, niespełnioną miłość, nieuchronną śmierć i samotność człowieka wobec Boga i kosmosu. To jedyna styczna obu dzieł Alberta Camusa i Kamila Daouda.

Daoud, podobnie jak Camus, zdaje się wierzyć w prawo jednostki do zmagania się z absurdem własnego losu, a w ujęciu szerszym – w prawo do obrony wolności myśli i osądów. A oto – paradoksalnie – coraz trudniej w świecie izolującym domniemanych „obcych”. Daoud pisał w swoich felietonach, że arabskie wiosny zwyciężyć mogą tylko wtedy, gdy jednocześnie obejmą i ziemię, i niebo. A więc obalając dyktatorów, rozprawią się z islamistami. Z perspektywy europejskiej należałoby dodać jeszcze coraz wyżej podnoszącą się głowę rasistowskiej islamofobii.

Na początek uwaga! Nie bierz się za „Sprawę Meursaulta”, nie czytając wcześniej „Obcego” Alberta Camusa. W innym przypadku niewiele zrozumiesz i odbierzesz sobie prawdziwą przyjemność z lektury tej wspaniałej książki.

Kamel Daoud , autor „Sprawy Meursaulta” to algierski dziennikarz i publicysta. Wcześniej wydał dwa zbiory opowiadań, a jego kontrowersyjne felietony...