Przemijanie, próba zatrzymania upływającego czasu – cóż odkrywczego można o tym napisać? Jasmina Reza próbuje się zmierzyć z niełatwym wbrew pozorom tematem, gdzie łatwo o banał. Czterdzieści miniatur układa się w zbiór intymnych chwil zatrzymanych w pamięci i utrwalonych w formie zapisków. Jest w niej bunt wobec tymczasowości i przemijania, ale i pokora, z jaką przyjmuje to, co nieuchronne. Jednocześnie tkwi w przeszłości przywołując przefiltrowane przez czas wspomnienia. Ten swoisty pamiętnik jest próbą oswojenia czasu i zrozumienia przeszłości oraz poszukiwaniem własnej tożsamości.

Autorka pozwala czytelnikowi zajrzeć do swoich myśli, układających się w proste historie, których sens uda się bez przeszkód rozszyfrować. Ale są też wśród nich i takie które wydają się być zupełnie przypadkowe, oderwane od całości. I do końca nie wiadomo, czy przypadkiem za chwilę nie będą idealnie pasować do mozaiki złożonej ze wspomnień, utkanej z przeżyć i przypadkowych spotkań. W każdym takim spotkaniu najważniejszy jest człowiek, to on jest źródłem inspiracji, elementem wzbogacającym nasze życie.

Dużo w jej opowiadaniach czułości, ale też niepokoju i melancholii. Piękne jest opowiadanie o córeczce, która jeszcze nie jest świadoma przemijania, zabawnie i wzruszająco pisze Reza o ojcu, który paradoksalnie jest stale obecny w jej życiu, choć dawno umarł. Wciąż czuje jego obecność, jakby nigdy nie odszedł. To właśnie Reza próbuje czytelnikom pokazać: pielęgnowanie wspomnień jest sposobem na zatrzymanie czasu. Może być też formą buntu przeciw przemijaniu i próbą ocalenia okruchów pamięci od niebytu.

Autorka przeżywa utratę wielokrotnie: myśląc o tym, co wydarzyło się w przeszłości i o tym, co w przyszłości przyjdzie jej stracić. Trzeba pielęgnować przeszłość, wracać do niej, ale bez popadania w sentymentalizm. W jej oczach zwyczajne wydarzenia noszą znamiona małych cudów. Uczy czytelników Reza dostrzegać niezwykłe cechy w mijających chwilach – przecież z takich właśnie drobiazgów składa się przecież życie.

Pisze Reza o tym w wyważony sposób, znajdując w poszarpanych fragmentach wspomnień piękno, jak choćby w nieporadnym wykonaniu tytułowego Hammerklavier przez ojca. I choć autorka próbuje pisać o przeszłości bez nostalgii odnoszę wrażenie, że ukryła ją głęboko między słowami. Podejście Rezy do tematu rzeczy ostatecznych przypomniało mi o czytanej wiele lat temu książce Jacka Baczaka Zapiski z nocnych dyżurów. Podobna oszczędność słów, pokora wobec tematu, pisanie bez szafowania emocjami i równoważące trudny temat pogodne w gruncie rzeczy refleksje. Obie te książki łączy spojrzenie z dystansu, subtelność w omawianiu podjętych tematów i afirmacja życia w całej jego rozciągłości.

Tytułowe „Hammerklavier” to sonata fortepianowa Ludwiga van Beethovena napisana na początku XIX wieku. Dzieło wymagające i najtrudniejszy chyba utwór Beethovena, stanowiący wyzwanie dla amatorów i wirtuozów. Trzeba mieć dużo odwagi, by się z nim zmierzyć i pomysłów, w jaki sposób ja zagrać i… na jakim instrumencie. Łatwiej je zmasakrować, niż uczynić jego wykonanie arcydziełem. Brzmi jak metafora życia? Możliwe. Życie bywa czasami jak „Hammerklavier”: próbujemy zagrać swoje role jak najlepiej, ale nie zawsze udaje się wydobyć idealnie brzmienie, bo to trudna sztuka. Być może nie wyjdziemy z tej próby zwycięsko, ale i tak warto spróbować.

Magdalena Świtała