„Dlatego, że mam dla niego przyjaźń. Dlatego, że go podziwiam. Dlatego, że znałem go, gdy był małym chłopcem, przesuwanym z miejsca na miejsce, lekceważonym i przez większość czasu zapomnianym, pozostającym w cieniu innych. Wtedy jego los wzbudził moje współczucie, choć nigdy mu tego nie powiedziałem. Dlatego, że patrzyłem, jak dorastał, stawał się mężczyzną, jak walczył, aby znaleźć punkt oparcia na dworze i w kraju, wykorzystując wszelkie dostępne mu środki, czasami pomysłowe, a czasami głupie. Zawsze jednak podnosił się po niepowodzeniu i szedł dalej. Dlatego, że jest dobrym panem dla mnie i dla innych, że pamięta imiona swoich służących i ich dzieci. A kiedy są chorzy, albo w kłopotach, dba o to, aby nie pozostali bez opieki. Dlatego, że płaci okup za swoich pojmanych rycerzy i ich dzieci. Dlatego, że w niesprawiedliwym świecie dąży do sprawiedliwego systemu prawnego. Dlatego, że nie ulega pochlebstwom, ale od tych, którzy są w jego służbie żąda ciężkiej pracy. A nikt nie pracuje ciężej, niż on sam.”
Te słowa, które William Marshal, najsłynniejszy i najbardziej poważany rycerz swojej epoki, skierował do swego syna, który opowiedział się po stronie baronów zbuntowanych przeciwko Janowi Bez Ziemi, mogłyby stanowić podsumowanie idei, która przyświecała autorce podczas pisania trylogii o tym jednym z najmniej poważanych angielskich władców – aby podjąć próbę dostrzeżenia za otaczającą go czarną legendą prawdziwego człowieka, zrozumienia jego motywów i powodów jego klęski.
Czy ten zamysł się powiódł? Po przeczytaniu dwóch pierwszych części („The King's Favourite Son ” i „The Stain of Treason”) byłam skłonna powiedzieć, że tak, bo – pomimo wszystkich niedostatków – ten portret najmłodszego z synów Henryka II i Eleonory Akwitańskiej wydał mi się całkiem udany.
Niestety, część trzecia okazała się znacznie słabsza – i to chyba nie ze względu na dosyć karkołomne zadanie, jakim była próba wytłumaczenia i oczyszczenia Jana z zarzutu zamordowania bratanka, księcia Bretanii, Artura (jak chcą niektórzy – dokonanego własnymi rękami),tudzież wyjaśnienia roli, jaką odegrał i motywów jakie nim kierowały w innych, najbardziej drastycznych wydarzeniach z jego panowania – jak egzekucja walijskich zakładników, czy doprowadzenie do ruiny swego bliskiego przyjaciela Williama de Braose (tutaj: de Briouze) oraz fizycznego unicestwienia jego żony i syna.
O Janie Bez Ziemi, jakiego znamy „z kart historii” można powiedzieć różne rzeczy – że był zawistny, pamiętliwy, pozbawiony skrupułów i okrutny – ale na pewno nie to, że był głupi, czy bezwolny. Tymczasem król, jakiego maluje nam Jan Foxall, jest postacią dość… nijaką, a przez to niestety niespójną. Jest kochającym i uważającym mężem Izabeli (co prawda, notorycznie niewiernym, ale przecież w jego czasach i sferze nikt nie czyniłby mu z tego zarzutu),czułym ojcem dla gromady ślubnych i nieślubnych dzieci oraz – tak, tak – oddanym synem Eleonory, łaknącym jej mądrych rad i matczynej miłości. I jest monarchą przepełnionym pragnieniem dorównania podziwianemu swemu ojcu i odzyskania wszystkich posiadłości utraconych na rzecz Filipa francuskiego. W każdym razie – w to gorące pragnienie każe nam wierzyć autorka, bo Jan (ten książkowy) zabiera się do jego realizacji z raczej średnim zapałem. W ogóle TEN Jan jest dziwnie bierny – nieustannie sprawia wrażenie, jakby to nie on kreował wydarzenia, a pozwalał unosić się ich nurtowi. Jeśli popełnia błędy, czy nawet zbrodnie – to przez pomyłkę, czy nieporozumienie, bo albo ktoś go źle zrozumiał i źle wykonał jego rozkaz (jak w sprawie Matyldy de Braose),albo zwyczajnie go „wrabia” (jak w przypadku zamordowania Artura). Jeśli szykuje się do zbrojnej rozprawy z Filipem, to też jakoś bez energii i przekonania.
A jako że nie podejrzewam, aby człowiek, który z taką zaciętością i uporem starał się odebrać tron starszemu bratu, raptem, gdy wreszcie to jego marzenie stało się rzeczywistością, tak diametralnie się zmienił – wrażenie bierności i nijakości Jana składam na karb warsztatu autorki.

„Dlatego, że mam dla niego przyjaźń. Dlatego, że go podziwiam. Dlatego, że znałem go, gdy był małym chłopcem, przesuwanym z miejsca na miejsce, lekceważonym i przez większość czasu zapomnianym, pozostającym w cieniu innych. Wtedy jego los wzbudził moje współczucie, choć nigdy mu tego nie powiedziałem. Dlatego, że patrzyłem, jak dorastał, stawał się mężczyzną, jak walczył,...