W latach 1944–1948 terror komunistyczny dokonał olbrzymiego spustoszenia. Około 2,5 tys. osób skazano na śmierć, ok. 15 tys. zabito bez sądu, od 100 do 150 tys. uwięziono, 50 tys. akowców wywieziono z ziem polskich (łącznie z Wileńszczyzną, Galicją Wschodnią, Wołyniem i Polesiem) w głąb ZSRR, drugie tyle wywieziono zimą i wiosną 1945 r. – głównie z Pomorza, Górnego Śląska i Wielkopolski. W ten sposób dochodzimy do liczby około 250 tys. Polaków represjonowanych po wojnie w ten czy inny sposób. Powyższy cytat obrazujący dramatyczny okres w powojennej historii Polski to dane Zygmunta Woźniczki, które Adam Cyra, starszy kustosz Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz współtwórca stałej ekspozycji o obozowym ruchu oporu na terenie Muzeum, przywołuje w swojej znakomitej książce „Rotmistrz Pilecki. Ochotnik do Auschwitz”.

Jedną z osób, która w tragiczny sposób została dotknięta represjami komunistycznego reżimu, był rotmistrz Witold Pilecki – Polak, żołnierz oraz, zdaniem historyków, postać zaliczana do sześciu najodważniejszych ludzi europejskiego ruchu oporu. Człowiek, którego dokonaniami w życiorysie spokojnie można by obdzielić kilka osób: żołnierz Armii Krajowej, dobrowolny więzień i organizator ruchu oporu w KL Auschwitz, uczestnik powstania warszawskiego, po wojnie członek II Korpusu Polskiego generała Władysława Andersa. Autor raportów o Holokauście. Więzień okresu stalinowskiego oskarżony o szpiegostwo i skazany w pokazowym procesie. Zamordowany 25 maja 1948 roku strzałem w potylicę w więzieniu mokotowskim na Rakowieckiej. Najprawdopodobniej pochowany w Kwaterze na Łączce na Powązkach, gdzie potajemnie chowano ofiary pomordowane przez organy bezpieczeństwa publicznego w latach 1945–1956.

W ostatnich latach przybywa publikacji poświęconych Witoldowi Pileckiemu. Odnosi się wrażenie, jakby autorzy usiłowali nadrobić stracony czas. Ich wysiłki zmierzają ku temu, by przypomnieć dokonania żołnierzy wyklętych, oddać im należny hołd i ocalić od zapomnienia postacie, które powinny stać się elementem edukacji w polskich szkołach. Książka Adama Cyry koncentruje się przede wszystkim na działalności obozowej Witolda Pileckiego. Autor, historyk znany z wielu fachowych publikacji dotyczących historii KL Auschwitz oraz z doskonałego bloga historycznego Cyra.wblogu.pl, nagrodzony między innymi Złotym Krzyżem Zasługi oraz medalem Pro Memoria, w swojej książce w sposób szczegółowy opisuje fakty i najważniejsze wydarzenia z życia Pileckiego. Weryfikuje także wiele wcześniejszych publikacji poświęconych rotmistrzowi. Książka imponuje nadzwyczajnym wręcz materiałem źródłowym, cennymi dokumentami i fotografiami, unikalnymi fragmentami listów, nienagannymi przypisami, bogatą bibliografią i indeksem osób. Co istotne, publikacja zawiera także słynny raport Pileckiego napisany po ucieczce z KL Auschwitz.

Książka Adama Cyry podzielona jest na dziewięć rozdziałów o chronologicznym układzie i niezwykle przemyślanej strukturze. Począwszy od dzieciństwa i lat młodzieńczych, przez udział w walkach o wschodnie granice Polski (1921–1921), pracę i działalność w niepodległej Polsce (1921–1939), aż do drugiej wojny, a wraz z nią początków konspiracji w Tajnej Armii Polskiej oraz konspiracji wojskowej w KL Auschwitz, a następnie ucieczki z obozu, autor kreśli postać odważnego, energicznego żołnierza polskiego, który doskonale orientował się w ówczesnej sytuacji geopolitycznej. Dzięki książce „Rotmistrz Pilecki. Ochotnik do Auschwitz” czytelnik poznaje także szczegóły i okoliczności pomyślnej ucieczki z obozu, dalszej konspiracji, udziału w powstaniu warszawskim oraz pobytu w obozach jenieckich w Lamsdorf i Murnau. Na ostatnie lata życia rotmistrza Pileckiego składała się działalność w II Korpusie Polskim. Po powrocie do kraju czekały go już bowiem: aresztowanie, śledztwo, sfingowany proces o silnym wydźwięku propagandowym i wyrok.

Zbrodnia sądowa dokonana na rotmistrzu nie oznaczała jednak końca cierpienia jego najbliższych. Adam Cyra w swojej książce pisze również o rodzinie Witolda Pileckiego, która także nie uniknęła represji. Żonie rotmistrza nie pozwolono pracować w zawodzie. Syn, który zamierzał zostać lotnikiem, nie uzyskał zgody na kurs pilotażu. Córkę zmuszono do przerwania studiów na Politechnice Warszawskiej. Funkcjonariusze UB długo poszukiwali także młodszego brata Witolda Pileckiego.

Autor porusza także istotną kwestię rehabilitacji Witolda Pileckiego, wieloletnich zabiegów i starań rodziny, mających na celu ujawnienie prawdy o rotmistrzu, zadośćuczynienie jego pamięci oraz przywrócenie mu właściwego miejsca na kartach historii. W 1995 roku prezydent Lech Wałęsa uhonorował Pileckiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a jedenaście lat później prezydent Lech Kaczyński przyznał mu najważniejsze polskie odznaczenie – Order Orła Białego. Współcześnie daje się zauważyć coraz więcej projektów oraz inicjatyw, mających na celu przywrócenie pamięci o żołnierzach wyklętych, w tym o postaci rotmistrza Pileckiego.

Wybitna publikacja Adama Cyry również zdaje się wpisywać w nurt przywracania zbiorowej pamięci Polaków o niekwestionowanym bohaterze i człowieku, który swoim życiorysem uwiarygodnia takie pojęcia, jak: patriotyzm, poświęcenie czy hart ducha. Autor znakomicie naszkicował sylwetkę człowieka, który nie godził się z narzuconym systemem rządów opartych na kłamstwie, zbrodni i bezprawiu. Pragnął doczekać lepszych czasów i dla tego pragnienia gotów był poświęcić własne życie.

Ewelina Tondys