Wstyd przyznać, ale co mi tam - jeszcze kilka tygodni temu żyłem w błogiej nieświadomości co do istnienia niejakiego A. Bodora: to nieodwracalny efekt pewnej niechęci do współczesnej literatury pięknej, zatrzymałem się na książkach z lat siedemdziesiątych minionego wieku i w efekcie jakiegoś dziwnego przekonania uznawałem, że później nie mogło powstać już nic (lub bardzo niewiele), co mogłoby mnie zachwycić. Tym bardziej cieszy mnie (zupełnie przypadkowo, poprzez recenzję w pewnym opiniotwórczym tygodniku), iż po raz kolejny mogłem się o głupocie takiego przesądu przekonać, i to od razu otrzymując w swe ręce dzieło literacko zupełne.

Żartobliwie rozpocznę od jedynej w moim mniemaniu wady powieści Bodora - dzięki temu, że tak wyśmienicie się ją czyta, staje się... zbyt krótka. Wczoraj rano zdecydowałem się rozpocząć lekturę, którą zakończyłem tego samego (!) dnia, równo o północy, cóż, marne dwieście stron z hakiem. I choć dziś musiałem wcześnie wstać do pracy, po odłożeniu książki długo jeszcze nie potrafiłem zasnąć, zastanawiając się nad tym, co tak naprawdę właśnie skończyłem czytać.

Zaryzykuję stwierdzenie, że Bodor musiał cyzelować "Ptaki Wierchowiny" z uporem godnym naprawdę najwytrwalszych - takie wrażenie sprawia niezwykle dopieszczona forma i konsekwentna stylistyka. Dzięki temu Bodor tworzy rzeczywistość bardzo spójną, którą akceptuje się od pierwszych akapitów bez mrugnięcia okiem i co do której nie pojawia się cień wątpliwości, że tak właśnie a nie inaczej wszystko musi wyglądać. Stylistycznie Bodor zachwyca w niemal każdym akapicie - wirtuozersko operuje zarówno rytmiką jak i swoistą melodią tekstu. Od dawien dawna nie czytałem powieści, która tak silnie obejmuje czytającego swoimi szponami, odmawia z wyrzutem odłożenia książki choćby na chwilę, by wrócić niepewnie do naszej rzeczywistości.

Rzeczywistość powieści jest bowiem niebanalna - w recenzjach często mowa jest o nieśmiertelnym Marquezie i realizmie magicznym, cóż, trudno mi tutaj zaprzeczać, że element ten jest w utworze Bodora nieobecny. I o ile takie zabiegi są często ryzykowne i są prostą drogą do kiczu, o tyle Bodor ten właśnie komponent powieści realizuje mistrzowsko - nieważne, jak nieprawdopodobne historie opowiada, przyjmuje się je bez zastanowienia, gdyż wynikają wręcz naturalnie z koncepcji tego wszechświata.

A wszechświat to dojmująco smutny i ponury, nawet jeśli wziąć pod uwagę niezwykłą lekkość, z jaką pisarz go maluje. Dla wieloletniego wielbiciela talentu pisarskiego Samuela Becketta i Franza Kafki lektura "Ptaków Wierchowiny" to prawdziwa uczta - choć konwencja każdego z autorów jest zupełnie odmienna, nie sposób nie doszukiwać się pewnych podobieństw. Rzeczywistość Jabłońskiej Polany pokrywa podobny niewidzialny mrok i rodzaj negatywnej energii, tak istotnej czy to dla K. z utworów Kafki czy też dzielonej przez Vladimira i Estragona w opus magnum Becketta. Mimo pozornej błogości i pięknych "okoliczności przyrody" świat ten pełen jest milczącego okrucieństwa i w tajemniczy sposób ewoluuje w stronę nieuchronnej degradacji i - w domyśle - ostatecznej zagłady. Nie to jednak frapuje w "Ptakach Wierchowiny" najbardziej - prawdziwą osią powieści, wokół której kłębi się wspomniany mrok, jest wszechobejmujący fatalizm postaci. Podporządkowanie się się obowiązującym w tym surrealistycznym wszechświecie tajemniczym zasadom przychodzi bohaterom zupełnie naturalnie, z łatwością, która przeraża. Czasem, na chwilę, zdobywają się na coś na kształt buntu (bo to jednak jeszcze żaden bunt po prawdzie nie jest), szybko jednak wracają na swe miejsce w szeregu. To najmocniejsza chyba strona "Ptaków Wierchowiny".

O czym więc "Ptaki" są ostatecznie? Cóż, każdy zinterpretuje powieść na swój sposób, jednak w moim przypadku zanurzyłem się z przyjemnością w onirycznym, odrealnionym okrutnie świecie, w którym wszelkie działania nie mają i tak żadnego znaczenia, gdyż nie zmienią nieuchronnie zbliżających się wydarzeń, świecie, w którym z tego powodu pozostaje tylko apatycznie obserwować upływający powoli czas, w oczekiwaniu na koniec. I w świecie, w którym, jak w tajemniczej książce kucharskiej brygadiera Anatola, podobno obejmującej jednocześnie całą wiedzę Wierchowiony, niezliczone fragmenty kulinarne (biedne świnki morskie...) są jego niezmienną cechą.

Wstyd przyznać, ale co mi tam - jeszcze kilka tygodni temu żyłem w błogiej nieświadomości co do istnienia niejakiego A. Bodora: to nieodwracalny efekt pewnej niechęci do współczesnej literatury pięknej, zatrzymałem się na książkach z lat siedemdziesiątych minionego wieku i w efekcie jakiegoś dziwnego przekonania uznawałem, że później nie mogło powstać już nic (lub bardzo...