Na zajęciach z pisania od lat powtarza się starą zasadę: piszcie o tym, na czym się znacie*. Autor „Nieśmiertelnych” zna się na tym, o czym pisze, jak mało kto. Były oficer wywiadu w stopniu pułkownika, 26 lat działający pod przybraną tożsamością, uczestnik 140 misji w blisko 50 krajach, wielokrotnie nagradzany i wyróżniany przez najwyższych dostojników państwowych. Vincent V. Severski – szpieg, który stał się pisarzem.

„Nieśmiertelni” to kolejny po „Nielegalnych” i „Niewiernych” tom pasjonującej serii thrillerów szpiegowskich. Przyznam, że nie miałem wcześniej styczności z twórczością Vincenta Severskiego, dlatego do książki podchodziłem bez większych oczekiwań. Na początku trochę się obawiałem, czy nieznajomość poprzednich części pozwoli mi czerpać pełną satysfakcję z lektury. Niepotrzebnie. Owszem, „Nieśmiertelni” nawiązują do wydarzeń z przeszłości, ba, losy Jagana to ścisła kontynuacja, jednak dzięki autorowi, który zręcznie zawiązuje poszczególne nici fabuły, czytelnik w miarę bezboleśnie migruje do świata międzynarodowego wywiadu.

Polska, Szwecja, Iran, Rosja, Czeczenia – oto teatr działań bohaterów powieści osnutej wokół kilku przeplatających się wątków, z czego na pierwszy plan wyraźnie wysuwają się wątki szwedzki i irański. Ten drugi rozpoczyna się z chwilą, kiedy grupa asów polskiego wywiadu pod wodzą Konrada Wolskiego otrzymuje zadanie infiltracji irańskiego podziemia atomowego. W tym celu szpiedzy zostają przerzuceni do Teheranu, gdzie nawiązują kontakt z tandemem świetnie zakonspirowanych agentów – Olegiem i Wasią. Początkowo wszystko działa jak w zegarku, realizacja drobiazgowo opracowanego planu przebiega zgodnie z założeniami. Plany mają jednak to do siebie, że lubią się sypać... A że nieszczęścia chodzą nie parami, lecz wilczymi stadami, możemy mieć pewność, iż los wystawi naszych dzielnych junaków na niejedną próbę.

Wątek szwedzki koncentruje się wokół zbrodni, do jakiej dochodzi na jednej z uczelni w Sztokholmie. Skojarzenia z drugą częścią przygód Maxa Payne’a są w tym przypadku jak najbardziej zasadne. Ten sam zimowy sztafaż, przedświąteczna pora i „Cleanersi” – parszywi zawodowcy z gatunku tych, co to najpierw strzelają, torturują, dobijają, a na końcu znikają bez śladu. Śledztwo w tej sprawie prowadzi inspektor Gunnar Selander, gliniarz będący skrzyżowaniem Kurta Wallandera, porucznika Columbo i Philipa Marlowe'a. Brutalne morderstwo, zuchwały atak na laboratorium, w którym prowadzone są badania nad systemem naprowadzania rakiet dalekiego zasięgu, zagadkowe zniknięcie szwedzkiego agenta – zaczyna się to wszystko jak w rasowym skandynawskim kryminale. Niestety, po obiecującym wstępie akcja szybko wytraca impet i przez większą część książki snuje się w dość ospale. Na szczęście w końcówce odnajduje właściwy rytm i pełne zwrotów wydarzenia toczą się w lawinowym tempie.

Książkę czyta się świetnie. Historia (poza wspomnianym wątkiem szwedzkim) trzyma równy poziom. Akcja przypomina toczący się walec; rozwija się nieśpiesznie, lecz kiedy już nabiera rozpędu, trudno oderwać się od lektury. Ostatnie 300 stron to emocjonalna jazda bez trzymanki, sensacyjny rollercoaster. Znaczna w tym zasługa języka. Styl Severskiego to klasa sama w sobie. Drobiazgowy, kiedy trzeba zwięzły, nacechowany żołnierską dyscypliną, innym razem pełen patosu, bardzo emocjonalny, barwny i obrazowy, opisy – sugestywne, choć oszczędne, z jednej strony realistyczne, z drugiej magiczne (chwytający za serce wątek Waldka Toczka i zmartwychwstałego „Antka”).

Brawa należą się autorowi za znakomitą plejadę doskonale nakreślonych charakterów, choć protagoniści (już taki ich urok) bywają zbyt jednowymiarowi. Choćby taki Konrad Wolski, szef Wydziału „Q”. Toż to nikt inny, jak Ned Stark polskiego wywiadu, dziedzic pokolenia Konradowego (wszak imię zobowiązuje), który trochę jak Wallenrod w masce lisa, trochę jak „Milijon” – za miliony kocha i cierpi katusze. Uwielbiam takie gry i jestem za nie autorowi szczególnie wdzięczny, gdyż pozwalają czerpać z powieści dodatkową frajdę.

Na tym tle zdecydowanie lepiej wypadają bohaterowie drugiego planu, niejednoznaczni, targani sprzecznościami: Jagan – komandos rosyjskiego specnazu, wykuty w ogniu zimnowojennych czasów; arcyszpieg Popowski, wierny syn Mateczki Rasiji, doświadczony jak – nie przymierzając – Szaweł na drodze do Damaszku; kanalia Żuk – kagiebista w skórze dyplomaty; czeczeńska wilczyca Amina; teherański playboy i biznesman Samad; czy wreszcie pilot-emeryt Waldek Toczek.

Severski w sensacyjną opowieść przemyca głębszą refleksję dotyczącą struktur państwowych oplecionych gęstą pajęczyną agentury obcych wywiadów. Nie jest to jednak poradnik szpiega, żaden też z „Nieśmiertelnych” dokument – to przede wszystkim świetnie skrojony w myśl najnowszych trendów dreszczowiec, z trzymającą w napięciu aferą szpiegowską w tle. Nawiasem mówiąc, podobno od kilku miesięcy trwają prace nad filmową adaptacją „Nielegalnych”. Trzymam kciuki, choć w przypadku „Nieśmiertelnych” żal byłoby spłycać historię będącą doskonałym materiałem na scenariusz wysoko budżetowego serialu. Cóż, Polacy nie gęsi i na swój „Homeland” zasługują.

Minusy? Raczej czepianie się na siłę. Wiadomo, diabeł tkwi w szczegółach, a im więcej szczegółów, tym więcej diabłów**. Szalenie angażujący emocjonalnie wątek Olega, Wasi i Żuka kończy się zbyt nagle, pozostawiając uczucie niedosytu, podobnie jak niewykorzystany potencjał inspektora Selandera. Można też utyskiwać na deficyt akcji sensu stricto, ale już fanaberie człowieka wychowanego na filmach z Jamesem Bondem; problem, z którym należy się uporać samodzielnie.

„Nieśmiertelni” to kawał niebanalnej sensacji z górnej półki, śmiało mogącej konkurować z twórczością takich tuzów gatunku jak Le Carre, Follet czy Clancy. Koniec wieńczy dzieło. Severski robi to w imponującym stylu. „Nieśmiertelnych” odkłada się z żalem i wiarą pokładaną w to, że to jeszcze nie koniec. Epilog daje taką nadzieję…

Andrzej H. Wojaczek

* za S. Kingiem
** za G.R.R. Martinem