Zdzisław Skrok, autor recenzowanej publikacji jest archeologiem, absolwentem Uniwersytetu Warszawskiego, propagatorem teorii o wikińskim pochodzeniu Piastów. Czy wikingowie stworzyli Polskę? to tytuł jego najnowszej publikacji wydanej w 2013 przez ISKRY.

Na zadane w tytule pytanie można odpowiedzieć rozmaicie, biorąc pod uwagę fakt jakie źródła prześledzimy, na ile jeszcze pytań odpowiemy i do jakich dojdziemy wniosków, jedno co jest pewne - obszar badawczy stanowi istne pole minowe.

Autor podejmuje się wyjaśnienia kwestii związanej z tworzeniem się państwa polskiego. Temat ten pojawiał się już w innych publikacjach Skroka, m. in w Słowiańskiej mocy. Autor wiąże fakt powstania państwowości polskiej z przybyciem na teren ziem polskich Waregów. Za kierunek ich przyjścia uznaje wschód, z którego to potomkowie Askolda i Dira mieliby nadejść wraz z wiernymi sobie wojownikami. O tym, że państwowość ruska kształtowana była przy znacznym udziale Waregów wiadomo nie od dziś, a opisy Nestora zawarte w Powieści Minionych Lat, a także i innych średniowiecznych kronikarzy dokumentują odpowiednio to zdarzenie.

Zdzisław Skrok uważa, iż ród wareski, zapewne potomkowie Askolda i Dira (którzy wedle przekazów Nestora byli członkami drużyny Ruryka, a w wyniku rozmaitych zdarzeń zostali władcami Kijowa), stworzyli państwo polskie. Autor opisuje, że w owym czasie na terenie ziem polskich żyli Słowianie, Sklawenowie, Sclavens, którzy sami nie byli zdolni do stworzenia organizacji państwowej. W Słowianach upatruje jedynie niewolników, wywodząc od Sclavens dzisiejsze słowa angielskie slave czy niemieckie Sklave, oznaczające niewolnika. Chętnie, idąc za przekazem kroniki arabskiego pisarza ibn Fadlana mówi o eksporcie na masową skalę słowiańskich niewolników do Bagdadu, czym mieli się zajmować Rusowie-Waregowie. Opisom tym nie można przeczyć, jednakże czy należy odmawiać Słowianom jakichkolwiek innych cech świadczących o ich przedsiębiorczości i radzeniu sobie w tak trudnych czasach? Autor sądzi, iż Słowianie nie potrafiący stworzyć samodzielnie własnej organizacji państwowej, potrzebowali impulsu z zewnątrz, który zjednoczyłby ich i narzucił silną, niepodzielną władzę, najchętniej wareską władzę.

W kolejnej części Skrok zapowiada, iż dzięki dokumentowi znanemu nam dziś jako "Dagome Iude"x wyjaśni czytelnikowi wareskie pochodzenie Mieszka I. Z hipotezy tej wynika, iż Mieszko to słowiańskie imię wywodzące się od miszko, miszka czyli niedźwiedź, przyjęte zapewne na potrzeby propagandy w świecie słowiańskim. Natomiast faktycznie normańskie imię władcy brzmiało Dagobert, Wareg Dagobert. Oczywiście hipoteza ta poparta została (jak zawsze u Skroka) wieloma przykładami, odwołaniami i analogiami, które zostały przedstawione w interesujący sposób, jednakże nie dość przekonywujący.

Autor, chcący za wszelką cenę udowodnić, iż to faktycznie wikingowie stworzyli Polskę posiłkuje się przy tym teoriami dotyczącymi haplotypów (jest to kombinacja genów w chromosomie Y, który w niezmienionej postaci przekazywany jest z ojca na syna). Według badań w krajach skandynawskich przeważa haplotyp R1a, nazywany haplotypem wikińskim. Występuje on także w Polsce, a co budzi większe zaskoczenie to fakt, iż jego nosicielem jest co drugi Polak. Skrok stwierdza, iż temat nie jest często poruszany ze względu na dumę narodową, co do końca jednak mnie nie przekonuje.

Być może dlatego autor w początkowych rozdziałach wspomina o szaleństwie archeologicznym w czasach Hitlera, o teoriach Gustava Kossiny i jego ucznia Józefa Kostrzewskiego. Dużo miejsca poświęca ich naukowemu sporowi na tle narastających nacjonalistycznych nastrojów. Wielokrotnie podkreśla też, że jego teorie o wareskim pochodzeniu Piastów mogą zaburzyć dotychczasowe myślenie na temat początków państwa polskiego, a co za tym idzie urazić dumę narodową jak i też odwiecznie podkreślaną polskość naszych ziem.

W tekście znajdziemy także informacje sensu stricto archeologiczne – dotyczące pochówków wareskich na ziemiach polskich. Faktycznie grobowce te nawiązują w swoim charakterze do tradycji wareskich. Szeroko opisany został m.in. pochówek z Czerska, datowany na XII wiek. Wyposażenie grobu (włócznia, normański miecz, misy brązowe, złoty pierścień) ewidentnie nawiązują do pochówków wareskich znanym nam z odkryć archeologicznych na terenie Skandynawii. Skrok powołuje się przy tym na badania T. Kiersnowskiej oraz T. Jurka, którzy łączyli pochówek ten z osobą niejakiego Magnusa, komesa, pochodzącego z rodu Awdańców który zapewne będąc Waregiem nosił już spolszczone imię. Nie da się ukryć, że faktycznie na terenie Polski odkryto znaczną ilość pochówków noszących cechy wareskie – na cmentarzysku w Lutomiersku, gdzie znaleziono ponad setkę grobów znaczną część z nich charakteryzował obrządek pogrzebowy znany nam z cmentarzysk skandynawskich, zawierający niezbędne wyposażenie wojownika na ostatnią drogę ku Walhalli. Jedakże nie możemy jednoznacznie stwierdzić, w przeciwieństwie do autora czy byli to najemnicy Mieszka I czy Bolesława Chrobrego – na to pytanie nie znajdziemy już jednoznacznej odpowiedzi. Archeologia ma to do siebie, że dane znalezisko każdy z badaczy może rozmaicie interpretować, przypisać mu cechy swojej teorii i nadać zgoła inny charakter.

Reasumując, jest to publikacja obok której nie sposób przejść obojętnie. Zapewne napisana jest językiem niezwykle ciekawym i podawana przez Skroka niezliczona liczba wydarzeń historycznych, dat czy postaci nie przytłacza, a wręcz zachęca do dalszej lektury. Skrok niewątpliwie posiada ogromną wiedzę, z którą chętnie dzieli się z czytelnikiem przedstawiając niekiedy dość zawiłe wydarzenia w sposób intrygujący i interesujący, jednakże momentami można nie nadążyć za autorem. Chwilami wydaje się, iż „na siłę” próbuje przypisać wszystkie znane nam fakty z historii początków państwa polskiego z Waregami. I tak nieudolnie przypisuje Odynowi orła, jako jego symbol i wcielenie, choć z sag, historii i sztuki wikińskiej jasno wynika, iż symbolem Odyna był kruk. Przykładów można by mnożyć, a lektura tej publikacji zmusza do sprawdzenia pewnych faktów czy wydarzeń.

Czy wikingowie stworzyli Polskę? Każdy po przeczytaniu tej publikacji może spróbować odpowiedzieć na to pytanie samodzielnie. Reakcje mogą być najróżniejsze, gdyż hipotezy stawiane przez autora są intrygujące, czasem wręcz fantastyczne, a jednakże posiadające wytłumaczenie na gruncie historycznym lub archeologicznym. Książka ta ciekawi i zastanawia, być może oburza gdyż burzy dotychczasowe pojmowanie początków polskiej państwowości. Ja zdecydowanie polecam tą publikację, ze względu na jej wręcz niesamowity charakter, śmiałe stwierdzenia i wyraźnie wyczuwalną pasję autora. Zadowoli ona z pewnością wielu pasjonatów historii i historyków akademickich zajmujących się badaniami nad początkami Polski Piastowskiej. Serdecznie polecam! Miłej lektury! :)

PLUSY

+ intrygujący i ciekawy temat
+ wciągająca
+ ogromna wiedza historyczna autora
+ wyczuwalna pasja autora do tematyki
+ cytaty średniowiecznych kronikarzy

MINUSY

- momentami szukanie wareskich korzeni Piastów „na siłę”
- brak indeksu
- podanie jedynie wybranej literatury

Zdzisław Skrok, autor recenzowanej publikacji jest archeologiem, absolwentem Uniwersytetu Warszawskiego, propagatorem teorii o wikińskim pochodzeniu Piastów. Czy wikingowie stworzyli Polskę? to tytuł jego najnowszej publikacji wydanej w 2013 przez ISKRY.

Na zadane w tytule pytanie można odpowiedzieć rozmaicie, biorąc pod uwagę fakt jakie źródła prześledzimy, na ile jeszcze...