Kiedy do ręki wziąłem książkę Terry'ego Pratchetta o wiktoriańskim Londynie nie miałem pojęcia czego się spodziewać. Czy będzie to parodia w stylu Świata Dysku? Czy też jedna z poważniejszych powieści w typie „Nacji” czy „Długiej Ziemi”? Okazało się, że ani jedno, ani drugie.

„Spryciarz z Londynu” to lekka i zabawna historia Dodgera, nastoletniego zbieracza z Londynu. Zbieracze to ludzie, którzy chodzą po londyńskich kanałach i zbierają drobne monety i cenne przedmioty, które wpadły do kratek ściekowych. Pewnego dnia Dodger staje się światkiem napadu na młodą kobietę. Ratuje ją, wiedziony niezrozumiałym odruchem, nie wiedząc, że w ten sposób zwróci na siebie uwagę naprawdę niebezpiecznych ludzi.

Cała powieść to hołd Pratchetta dla epoki wiktoriańskiej, która odcisnęła niezatarte piętno na historii literatury. Zwłaszcza dla Charlesa Dickensa. Sam główny bohater to archetyp cwanego ulicznika o dość luźnym podejściu do prawa, ale o dobrym sercu. Jego imię wprost nawiązuje do jednego z bohaterów „Oliviera Twista”, Artful Dodgera, który w polskich przekładach stał się Przebiegłym Smykiem, Przemyślnym Krętaczem, Cwaniakiem albo Spryciarzem. Zresztą sam Charles Dickens, dziennikarz londyński, pojawia się na kartach powieści i staje się nieoczekiwanym sojusznikiem Dodgera. Nie rozstaje się ze swoim notesem, w którym ku wielkiemu niezadowoleniu Dodgera wciąż notuje pomysły na nowe historie. W ten sposób Pratchett sugeruje delikatnie, że właśnie opowiadana przez niego historia stała się inspiracją dla „Oliviera Twista”.

Zresztą historycznych postaci na kartach książki spotykamy całe mnóstwo. Od wspomnianego Dickensa, przez Roberta Peela i Benjamina Disraelego, późniejszych premierów Wielkiej Brytanii, Josepha Bazalgettego, który kompletnie przebudował londyńską kanalizację, aż po królową Wiktorię i jej małżonka.

Powieść opowiada o życiu londyńskiej biedoty, ale jak przyznaje w posłowiu sam autor, obraz na kartach powieści jest nieco podkoloryzowany i korzystniejszy od rzeczywistego. Swoim charakterystycznym lekkim i dowcipnym stylem Pratchett opisuje losy Dodgera i jego opiekuna Salomona, starego żydowskiego rzemieślnika o tajemniczej i bogatej przyszłości. Obok nich po ulicach Londynu kroczy cała plejada zróżnicowanych i barwnych bohaterów, z którymi zapoznawałem się z dużą przyjemnością.

Życie pratchettowskich uliczników nie jest może usłane różami, a już na pewno pachnie dużo gorzej, ale brud, głód, bieda i choroby nie są w tej książce zbyt katastrofalne czy odrażające. Częściej stają się powodem do żartów i tworzą zabawne sytuacje, kiedy to chłopak z nizin społecznych usiłuje wpasować się w najlepsze londyńskie towarzystwo. Mamy raczej do czynienia z bajką niż powieścią historyczną. Niewiele jest w tej historii naprawdę odrażających typów, choć zadziwiająco dużo odcieni szarości.

Pratchett nie waha się czerpać z londyńskich urban legend. Przede wszystkim tych dotyczących rozległego systemu kanałów, ale każe również Dodgerowi stawić czoła Sweeney Toddowi i prezentuje własną interpretację legendy o demonicznym golibrodzie z Fleet Street.

Historia Dodgera na pewno spodoba się wielbicielom wiktoriańskich klimatów. Choć dziewiętnastowieczny Londyn jest przefiltrowany przez humorystyczne pratchettowskie interpretacje, to jednak cała masa drobnych smaczków, a także porywająca i dynamiczna narracja sprawiają, że lektura najnowszej powieści Pratchetta to sama przyjemność.

Krzysztof Krzemień