Muszę przyznać, że pierwsze kilkadziesiąt stron "Dobrego wychowania" okazało się dla mnie dość trudną lekturą. Spodziewałam się lekkiej, filmowej powieści o wspaniałych, rozwibrowanych czasach. Filmowej, czyli takiej, która natychmiast wyświetla się w głowie. Dostałam nieoczywistą, napisaną gęstym, wymagającym stylem, mądrą, a nie tylko błyskotliwą powieść. Taką, która niespodziewanie przypomina się kilka miesięcy po lekturze. Po kilkudziesięciu stronach porwała mnie historia, a książka okazała się niespodzianką z kilku powodów.

Chociaż Amor Towles inspirował się historią swojej babci, bostońskiej arystokratki, która opowiadała autorowi o swojej młodości w latach 30., nie umieścił w książce żadnej z jej opowieści, dał po prostu książkowym bohaterkom jej siłę.* Towlesa fascynują kobiety tamtych czasów, inteligentne, śmiałe, dumne, czujące się komfortowo ze swoją seksualnością. Już 20 lat później Ameryka oczekiwała od kobiet, by były ładniutkie, perfekcyjne, zrównoważone, potrafiły posprzątać dom i ładnie nakryć stół do kolacji. I autor, wychowywany przez taką panią domu z lat 50., zawsze uważał swoją babcię za silniejszą od matki. 

Sam Towles nie pojawia się w powieści, i tłumaczy to następująco: wywodzę się z tradycji narracyjnej, w której pisarz nie powinien forsować swojej osoby na pierwszy plan. Powinien powoływać do życia innych ludzi, a nie wałkować własnego życia na kartach powieści. Po przeczytaniu wielu bezwstydnie i egocentycznie autobiograficznych powieści taka książka daje upragnione poczucie dystansu i wolności. Ponadto, lata 30. nie są ani za daleko,ani za blisko. Są niemal żywe przez opowieści poprzednich pokoleń, ale jednak nie przeżyte. Są wystarczająco odległe, żeby nie czytać o nich przez filtr własnego doświadczenia jak to się dzieje, gdy czytamy np. o latach 90. Czasy,o których pisze Towles, bezpowrotnie minęły. Manhattan był po prostu tak nieprawdopodobny, tak cudowny, tak wyraźnie pełen szans i dla Eve, która porzuca dla niego nudne życie na Południu, i dla Katey, biednej emigrantki z Brooklynu. Tymczasem obecnie, kiedy społeczeństwo jest już dwuklasowe, większość ludzi nie ma nadziei na taką spektakularną zmianę, po prostu dlatego, że urodzili się pod niewłaściwym adresem. 

Zdeterminowana i pracowita narratorka "Dobrego wychowania" jest też - kolejna niespodzianka - mniej neurotyczna i chwiejna emocjonalnie niż większość literackich bohaterek Nowego Jorku, które poznaliście do tej pory. Okazuje się, że diabeł wcale nie ubiera się u Prady, można pogodzić pracę i życie osobiste, a relacje z ludźmi bywają też zdrowe i satysfakcjonujące. To wydaje się oczywiste, a jednak literatura jest pełna nieudaczników, trudno trafić na dobrą powieść, której bohaterowie byliby silni psychicznie. 
Siła, którą Towles poznał dzięki opowieściom babci, jest też źródłem dobrej zabawy i niefrasobliwości. Katey i Eve bezceremonialnie traktują ducha Edith Wharton i jej marzenia o miłości. Jednym zdaniem rozprawiają się z Virginią Woolf i Emily Brönte, a Hemingwaya czytają zaczynając od strony 110. Katey opisuje czytelnikowi jedną z doskonalszych zasad jakie odkryła w życiu, po czym dodaje: możecie z niej skorzystać, bo mnie się nie przydała. Być może Katey jest jak ten mężczyzna, który zdobył pewność siebie wskutek przebywania we wrogim środowisku, jak ktoś, kto nie jest już nikomu nic winien. Być może potrafi obronić się przed efektownymi pokusami,dokładnie wie, skąd pochodzi i dlatego może dojść wszędzie dokąd zechce. Może jest w niej zgoda na tę nieuchronną stratę, która wiąże się z właściwymi wyborami w życiu. Wiedząc to wszystko, może pozwolić sobie na wyprawę do Nibylandii (piękny rozdział 20) i puszczanie papierowych samolotów z muzycznymi życzeniami. I to właśnie ten rozdział wrócił do mnie niespodziewanie, kilka miesięcy po tym jak odłożyłam na półkę "Dobre wychowanie". Oto co potrafią nieoczywiste powieści. 

Kasia/ porządek_alfabetyczny

*wywiad z Amorem Towlesem, "Wysokie Obcasy" nr 13 (720) z 30 marca 2013.