Irańska literatura jest mi zupełnie obca i myślę, że nie należę do mniejszości. Cieszy więc fakt, że są wydawnictwa, które nie boją się wydawać prozy, która nie widnieje na półkach z bestsellerami, a w zamian porusza trudne tematy, bardzo często obce przeciętnemu Europejczykowi. „Tuba i znaczenie nocy” pióra Szahrnusz Parsipur to powieść wielowymiarowa, którą można czytać jak zwykłą literaturę obyczajową lub też wkraczać na kolejne poziomy i powoli je poznawać. Daleko jej do typowej zachodniej literatury kobiecej, a pomimo to autorka skupia się przede wszystkim na kobietach, ich problemach i ich drodze przez życie.

„Tuba i znaczenie nocy” została po raz raz pierwszy opublikowana w 1989 roku, lecz na naszym rodzimym rynku ukazała się dopiero rok temu. Autorka, której życie było bardzo trudne, postępująca zgodnie z sumieniem i próbująca walczyć o prawa kobiet, daleka jest w książce od feministycznych haseł. Zamiast oceniać i potępiać, stara się rozumieć poglądy kobiet – zarówno tradycjonalistek, które rolę kobiety gospodyni i podwładnej mężczyzny przyjmują z pokorą, czasem nawet zadowoleniem, jak i kobiet postępowych, dążących do niezależności finansowej, umysłowej i społecznej.

Główną bohaterką powieści jest Tuba. To ją obserwujemy, począwszy od okresu dzieciństwa, kończąc na jej śmierci. Przy okazji poznajemy osoby, które ją kształtowały, wpływały na jej decyzje, zmianę sposobu myślenia czy też pogrążaniu się w coraz bardziej niszczycielskie i wyniszczające idee. Życie, które wiodła Tuba, było trudne, zdarzało się jej wiele potknięć, za to niewiele chwil szczęśliwych. Nawet kolejne małżeństwo, nawet wychowanie dzieci czy spotkanie z guru derwiszów, nie daje jej oczekiwanej satysfakcji. A pomimo to próbuje znaleźć swoje miejsce. Autorka ukazuje jak płynna jest granica pomiędzy szaleństwem a pasją i szczerą wiarą w pewne idee. Pokazuje, jak łatwo przekroczyć tą granicę, jeśli zatracimy się w tym, co robimy i wyznajemy. Tuba, choć przez wiele lat, stara się zachować zdrowego ducha i umysł, przygnieciona nieszczęściami, które spadły na jej dom, zaczyna pogrążać się w coraz bardziej szalonym świecie, próbując pociągnąć za sobą innych. Symbolem duszy kobiety jest dom, który wraz z nią popada w ruinę.

„Tuba i znaczenie nocy” można potraktować jak sagę rodzinną. Przyglądamy się kolejnym losom młodej dziewczyny, która dwukrotnie wyszła za mąż, która urodziła dzieci i która pilnuje swojego domostwa. Przyglądamy się nie tylko jej życiu, ale również życiu jej dzieci, męża czy przyjaciół. Poznajemy również historię Iranu, widzianą oczami najpierw młodziutkiej dziewczyny, później dojrzałej kobiety, by na sam koniec spoglądać zmęczonymi oczami staruszki. W ten sposób autorka zabiera nas w podróż po zwyczajach, kulturze oraz mentalności kobiet i mężczyzn, którzy żyli w tym okresie. Autorka stworzyła bogatą i fascynującą galerię postaci. Poznajemy zarówno książęta (jeden z nich zostaje mężem Tuby), ludzi biednych czy klasę średnią. Każda postać jest na swój sposób wyjątkowa, intrygująca a jednocześnie wiarygodna.

„Tuba i znaczenie nocy” to także opowieść o tym, jak traktowano kobiety, jakie miały prawa i w jaki sposób radziły sobie z ograniczeniami. Wiele z nich nie potrafiło zrozumieć zachodzących zmian, wręcz odpychały to, co nowe. Nie zawsze zdawały sobie sprawę, że zmiany mogą być również dobre, a droga wygodniejsza. Widzimy, jak można ukształtować młody, chłonny umysł, jak zmieniają się pokolenia i ich myślenie. Przykładem jest Tuba, jej córka oraz przygarnięta dziewczynka. Każda z nich prezentuje inny sposób myślenia. Od tradycyjnego, po rewolucyjny. Jak każda zmiana, musi dojrzeć, a do tego potrzebny jest czas. Pisarka świetnie przedstawia nie tylko sposób myślenia różnych pokoleń, ale również opisuje to, co hamuje rozwój. Pokazuje jak ślepa wiara, nie tylko w Boga, może przyćmić jasne spojrzenie na świat. Z drugiej strony, Parsipur nie krytykuje, nie osądza, nie skreśla kobiet, które żyją zgodnie z tradycją.

Książka jest nie tylko opowiastką o udręczonej kobiecie. Ma tyle warstw, ile czytelnik zechce odkryć. I przyznaję się bez bicia, że i ja jeszcze nie odkryłam wszystkich. Powieść należy smakować jak najlepsze wino. Delektować się historiami, opowieściami, dialogami, które padają z ust bohaterów. Gdyż z pozoru błaha historia, może zamienić się w pełną niedopowiedzeń i przesłania.

Nie ma jednak różny bez kolca. Język może denerwować, gdyż wydaje się infantylny, dziecięcy, mało dojrzały. Gdy jednak zaczniemy się zastanawiać nad tym, o czym jest historia, wszystko znajduje swoje miejsce i uzasadnienie. Powieść dojrzewa wraz z główną bohaterką, a język dopasowuje się do klasy społeczeństwa. Autorka nie raczy nas wyszukanymi metaforami czy akcją, która przyprawiałby nas o rumieńce niczym jak w romansie. To próba przedstawienia społeczeństwa takim, jakim było – prostego i szukającego własnego miejsca poprzez pracę, modlitwę czy rozrywkę.

„Tuba i znaczenie nocy” to książka, którą powinniśmy znać. Nie tylko po to, by śledzić fascynującą historię, w której rzeczywistość miesza się z magią, gdzie przenikają się różne światy i spotykają nietypowe postaci. Również po to, by poznać Iran, jego historię, kulturę i obyczaje. By choć na chwilę zastanowić się, z jakimi problemami zmagają się tamtejsze kobiety. I choć nie jest to powieść łatwa, którą „połyka” się w jeden wieczór, warto poświęcić jej czas.

Irańska literatura jest mi zupełnie obca i myślę, że nie należę do mniejszości. Cieszy więc fakt, że są wydawnictwa, które nie boją się wydawać prozy, która nie widnieje na półkach z bestsellerami, a w zamian porusza trudne tematy, bardzo często obce przeciętnemu Europejczykowi. „Tuba i znaczenie nocy” pióra Szahrnusz Parsipur to powieść wielowymiarowa, którą można czytać...