Ktoś kiedyś powiedział, że antologie opowiadań są jak pudełko czekoladek. Oczywiście takie bez ściągi zdradzającej poszczególne smaki. Nie mogę się z tym nie zgodzić, szczególnie w odniesieniu do okołofantastycznych antologii z motywem przewodnim – smakowanie tego, w jaki sposób poszczególni autorzy potraktowali zadany temat i jak wiele różnorodnych pomysłów da się skonstruować wokół tej samej, wydawałoby się, koncepcji zawsze sprawia mi mnóstwo przyjemności.

Nie inaczej było w podczas lektury „Science fiction po polsku”, choć tutaj, jak widać, temat przewodni był swego rodzaju workiem bez dna i jakichkolwiek innych ograniczeń, podobnie, jak sam nurt fantastyki naukowej. Mimo to da się wśród zebranych w książce tekstów zauważyć pewne dość wyraźne tendencje – często przewijają się oczywiście podróże kosmiczne, nie zabrakło postapokaliptycznych scenerii czy elementów kojarzonych z cyberpunkiem. Co wcale nie oznacza recyklingu wciąż tych samych konceptów, co to, to nie! Opowiadania są tak różne, jak ich autorzy – rozpoznawalne nazwiska sąsiadują z tymi, które niby kołaczą się gdzieś po głowie, ale trudno je przypisać do konkretnego tytułu, a także zupełnymi debiutantami (ci ostatni znaleźli się tu za sprawą konkursu zorganizowanego przez Wydawnictwo PaperBack, którego ostatecznym rezultatem jest właśnie omawiana antologia).

Książka rozpoczyna się krótkim, acz treściwym i inspirującym (w szczególności dla tych, którzy coś tam sobie literackiego skrobią) wstępem autorstwa Jakuba Ćwieka o tym, czego z pomysłami robić nie należy.

A potem są już tylko czekoladki, od pierwszego z konkursowiczów począwszy. Szymon Stoczek serwuje nam lekką historię o humorystycznym wydźwięku, opowiedzianą pod pretekstem kłótni małżeńskiej o to, które z przyszłych rodziców będzie miało większy udział w puli genowej planowanego potomka. Pomysł projektowanych dzieci niczym nowym nie jest, przewijająca się w tle sytuacja polityczna między Polską a Rosją lekko trąci leczeniem narodowych kompleksów, a humor nie zawsze spełnia swoją rolę, jednak przez „Samolubny gen” brnie się względnie bezboleśnie.

Za to dalej jest już znacznie lepiej, a to za sprawą opowiadania „Wszyscy jesteśmy dziećmi BOG-a” Pawła Palińskiego, w moim odczuciu najmocniejszego punktu całego zbioru. To utrzymana w ciężkiej, brudnej atmosferze ciągłego pościgu opowieść o człowieku, który wspiął się na szczyt, by gwałtownie stamtąd spaść. O nierozerwalnej zależności między człowiekiem, a sztuczną inteligencją, którą stworzył. O świecie, który widział i przetrwał już zdecydowanie zbyt wiele. Napisana plastycznym (choć przyznaję, że czasem trącącym nadmiarem patosu) językiem, w sposób zdecydowanie nie tak oczywisty, jak można by się tego spodziewać, pozostawia po sobie ogromny niedosyt.

Jak wielkie było więc moje rozczarowanie, kiedy po takiej perełce zostałam wrzucona w boleśnie sztampową historię przedstawioną przez Dariusza Domagalskiego w opowiadaniu „Upiorny błękit”. Kosmiczni podróżnicy, którzy lądują na nieznanej planecie, gdzie coś zabija ich jednego po drugim, wszystko okraszone błędami logicznymi i porażającymi swą głębią refleksjami nad różnicą pomiędzy człowiekiem a maszyną? Naprawdę?

„Z poradnika niepraktycznego przeżycia postatomowego” Piotra Saroty to kolejny tekst o wydźwięku humorystycznym. Ponownie nieszczególnie zabawny, niestety. W dodatku nic właściwie z niego nie wynika, nie broni się ani szczątkowo zarysowaną fabułą, ani też równie niekonkretnym obrazem świata przyszłości.

Poziom nieco podnosi Andrzej W. Sawicki swoim „Nadejściem zimy”, opartym na niebanalnej koncepcji. Zabawne (bo uzyskane bez specjalnego silenia się na humor) połączenie s-f i fantasy w korporacyjnej otoczce oraz wyraziste, komiksowe wręcz postaci stanowią niewątpliwe atuty opowiadania. Łopatologiczny sposób prowadzenia narracji i oczywiste zakończenie nieco psują ogólne wrażenie, ale na pewno nie na tyle, by móc nazwać tekst złym.

„Opowieść o śpiących królewnach” Agnieszki Hałas to kolejny mocny punkt. Ta osadzona w dystopijnej otoczce historia człowieka zmuszonego do dokonania wyboru, odbijającego się trudną do zignorowania moralną czkawką, potrafi czytelnika zdrowo przygnębić, ale świadczy to tylko o tym, jak dobrze jest napisana.

W następnej kolejności znów czeka nas historia jednego bohatera, z rysującym się gdzieś w tle obrazem świata przyszłości. W „Placówce na prawo od Syriusza” Tomasz Duszyński nie obawia się włożyć do głowy swojego protagonisty myśli ocierających się o prostactwo, co może irytować, ale i nadaje mu jakieś tam, mniej lub bardziej wiarygodne, pozory autentyczności. Są one szczególnie wyraźne, kiedy bohater opowiada o swoim osamotnieniu na stacji kosmicznej, w odległości lat świetlnych od jakiegokolwiek innego człowieka, w obliczu nieznanego. Największym mankamentem jest zakończenie – otwarte na przeróżne interpretacje, a jednak głupawe.

Przedostatnie opowiadanie konkursowe, „Księdza Marka trzy spotkania z demonem” Artura Laisena to dla mnie największe zaskoczenie w całej antologii, z przeróżnych względów. Historia koncentrująca się wokół zmagań katolickiego duchownego (w dodatku rozgrywających się głównie w jego głowie) z demonem w zbiorze o tematyce science fiction? Demon okazuje się być Wysokoenergetyczną Formą Życia, która do egzystencji w naszym świecie potrzebuje ludzkiego ciała, zajmowanego bez pytania właściciela o zdanie, co nadaje sens obecności tekstu w książce, mimo braku kosmicznych eksploracji czy przedziwnych zdobyczy technologii. Księdza Marka nie sposób nie polubić, nawet jeśli z reguły nie darzy się przedstawicieli jego profesji szczególną sympatią, a jego przemyślenia, choć oparte na wyświechtanych już nieco dylematach, są naprawdę nieźle napisane. Ta zwykła-niezwykła opowieść, płynąca niespiesznym tempem, przedstawia także najbardziej ludzkie podejście do obcych form życia.

I czas na ostatniego laureata. „Muñeca” Istvana Vizvary’ego także porusza problem relacji człowiek - sztuczna inteligencja, robi to jednak w sposób dalece mniej udany, niż Paliński w swoim opowiadaniu. W efekcie otrzymujemy nudnawy kryminał przeplatany kiepskim love story i zupełnie niepotrzebnymi nawiązaniami do opowieści o Sherlocku Holmesie. Muszę jednak przyznać, że pomysł materializujących się z drobnych kuleczek ciał-lalek, w które oblekają się sztuczne inteligencje, udał się autorowi całkiem zgrabnie.

W „Przeżyciu” Marta Kisiel wysłała w kosmos... wampira. Sięgnęła co prawda po jego ludowy wizerunek, co pozwala na szybkie pozbycie się skojarzeń z pokutującym ostatnimi czasy w popkulturze trendem literackim, jednak nie ona pierwsza i najpewniej nie ostatnia. Główny smaczek w tej opowieści stanowi tło – obraz świata idealnie uporządkowanego, pozbawionego chorób i wszelkich innych zagrożeń, a przez to niewyobrażalnie nudnego i przemieniającego ludzkie życia w trwanie, oczekiwanie na śmierć.

Książkę rozpoczyna i kończy Jakub Ćwiek. Jego „Obroża” to lekka i dość błyskotliwa historia o, dla odmiany, pozytywnym wydźwięku. Niby nic wybitnego, a jednak dopełnia całości i ją zamyka.

„Science fiction po polsku” jest zbiorem tekstów całkiem smakowitych, z małymi tylko i łatwymi do wyrzucenia z pamięci wyjątkami. Pomysły znane i lubiane przeplatają się z takimi, które noszą znamiona oryginalności, momentami robi się refleksyjnie, czasem zabawnie, innym znów razem niepokojąco. Za tak trafny dobór tekstów ukłony należą się także pani redaktor, Annie Kańtoch, choć fakt, że maczała ona palce w powstaniu książki i nie umieściła weń nawet króciutkiego tekstu swojego autorstwa budzi we mnie niemały żal. Niemniej jednak antologię tę mogę z czystym sumieniem polecić każdemu, kto chciałby rozpocząć przygodę z fantastyką naukową, a nie do końca wie, od czego zacząć.

Agata Rugor