W swoim arcydziele Mikołaj Gogol przejechał niezmierzoną Rosję za wielką potrzebą ukazania ludzkich charakterów w karykaturalnym świetle. Przetaczając się zgrabną kolaską po jej wyboistych drogach, doświadczył moje zmysły kąśliwymi uwagami natury moralnej. Podniosłym i strzelistym stylem wzbijał moje odczucia na szczyty uniesienia, by za chwilę rozbawić mnie trywialnymi dialogami. Językiem łgarza ukazywał Rosjan chorych na łapownictwo a o uczciwości napisał tyle, że można by o tym wydać oddzielną książkę. Ale szczególnie jedna, w jaskrawy sposób opisana niedorzeczność przykuła moją uwagę. Poszukiwanie martwych dusz stało się zajęciem tak mocno interesującym, że skutecznie wypełniło mój wolny czas. I wcale tego nie żałuję, bo dzięki temu mogłem bardzo wyraźnie przyjrzeć się interesującej rosyjskiej mentalności.

Ta opowieść jest pachnącą sprytem Cziczikowa wyprawą Mikołaja Gogola na gubernialną prowincję. To świat, w którym naelektryzowana plotkami społeczność, chętnie wbije szpilkę w uczucia innych ludzi. To tutaj kieliszek wódki przed obiadem jest mile widzianym rytuałem a rosyjskie zwyczaje rozbrajają swoją szczerością. Któż inny jak nie Gogol zrozumie tak dobrze duszę rosyjskiego człowieka? Jego zawoalowanymi anegdotami o naszych wschodnich sąsiadach, można by zainteresować niejednego pasjonata ludzkich namiętności. "Martwe dusze" są jednocześnie objaśnieniem chciwej mizerii różnych osobowosci i z lekkością podanym wytłumaczeniem takich a nie innych zachowań Rosjan.

Kim jest Paweł Iwanowicz Cziczikow, który posiadł niezwykłą zdolność przystosowania się do każdej sytuacji? Czy to szalbierz czy tylko skupiający jak w soczewce wszystkie przywary przedstawiciel społeczeństwa? Zapewne prawda leży gdzieś pośrodku. W każdym razie nasz bohater nie przejawia atrybutów doskonałości, ani też nie odpycha swoim czarującym zachowaniem. Sprawiając wrażenie człowieka doświadczonego życiem, starannie ukrywa naturę kogoś, kto nigdy nie robił nic uczciwego. Być może zawinił jedynie tym, że źle spożytkował swoje organizatorskie talenty. A może właśnie należy się docenienie tej literackiej postaci za obnażenie zaskorupiałej osobowości bogatych. Mikołaj Gogol wykorzystał go do oskarżenia oślepłej manii posiadania o psucie stosunków społecznych.

Tak jak Cziczikow odkrył w umarłych duszach pańszczyźnianych chłopów prawdziwy skarb, tak samo i ja zwietrzyłem okazję do poznania mozaiki osobliwych indywidualności "Martwych dusz". Trzeba przyznać, że wartko płynąca u Gogola akcja, połączona z umiejętnością portretowania ludzkiego oblicza, są głównymi atutami tej książki. Wyrazisty nurt rozwoju wydarzeń i skłonności bohaterów do nie zawsze moralnego działania powodują, że nie wynudzimy się ani chwili. Komiczny sposób przedstawienia rosyjskiego feudalizmu, potwierdza niepospolitość każdego ziemskiego obywatela. Z pewnością na zawsze zachowam w pamięci scenę zdejmowania butów przy wychodzeniu z domu a zakładaniu ich ponownie po wejściu do niego. Ta cudaczna sytuacja jedynie potwierdza żartobliwe uzdolnienia Mikołaja Gogola i umiejętność zachowania przez niego dystansu do otaczającego go świata.

W swoim arcydziele Mikołaj Gogol przejechał niezmierzoną Rosję za wielką potrzebą ukazania ludzkich charakterów w karykaturalnym świetle. Przetaczając się zgrabną kolaską po jej wyboistych drogach, doświadczył moje zmysły kąśliwymi uwagami natury moralnej. Podniosłym i strzelistym stylem wzbijał moje odczucia na szczyty uniesienia, by za chwilę rozbawić mnie trywialnymi...