Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Gdyby pokusić się o stworzeniu rankingu najbardziej zbrodniczych i zwyrodniałych morderców III Rzeszy, Odilo Globocnik z całą pewnością uplasowałby się w nim bardzo wysoko. Ten nazistowski zbrodniarz zapisał się na kartach Historii nie tylko jako dowódca SS Dystryktu Lublin odpowiedzialny za brutalne masowe wysiedlenia ludności Zamojszczyzny, które miały zapoczątkować realizację ambitnych planów osadnictwa niemieckiego w Europie Wschodniej, lecz przede wszystkim jako twórca centrów masowej zagłady (m.in. obozów w Bełżcu, Sobiborze i Treblince) i inicjator akcji eksterminacyjnej "Einsatz Reinhard". Ten niezbyt kompetentny, ale obdarzony ponoć niezwykłą charyzmą Austriak z Triestu, nazywany również lubelskim carem, był odpowiedzialny za śmierć ponad półtora miliona osób. Ta odrażająca postać doczekała się własnej biografii, którą z rzetelnym obiektywizmem oraz dbałością o szczegóły historyczne napisał rodak Globocnika, Karyntczyk Berndt Rieger. Jak na dobrą biografię przystało, również i ta poszczycić się może doskonale i bogato udokumentowanym życiorysem bohatera obejmującym także skrót dziejów jego rodziny oraz zarys sytuacji społeczno - politycznej, która wpłynęła na kształtowanie nastrojów ludności w tej części Austrii, a co za tym idzie - także osobowości młodego Globocnika. Osadzenie jego postaci w tak szerokim kontekście jest nie tylko zasadne, ale i niezwykle interesujące pod względem psychologicznym. Fascynujące jest śledzenie wpływu warunków otoczenia na mechanizm kształtowania charakteru człowieka, zwłaszcza, jeśli efekt końcowy jest tak potworny. Również i w tym przypadku rodzą się refleksje, w jakim stopniu Globocnik był produktem chorej ideologii nazizmu, co w żaden sposób nie umniejsza jego odpowiedzialności za popełnione zbrodnie. Autor pokusił się o próbę analizy osobowości Odilo Globocnika, w dużej mierze na podstawie zebranych materiałów źródłowych: korespondencji samego szefa lubelskiej policji, opinii jego współpracowników, zwierzchników, podwładnych, znajomych i przyjaciół, a nawet ofiar. Dzięki temu jego wywody stają się bardziej zasadne i wiarygodne, zaś postać Globocnika - bardziej realistyczna, choć zarazem złowieszcza. Bernd Rieger prezentuje nam portret "człowieka" o wielu twarzach - czy też raczej pozbawionego osobowości, zdolnego do błyskawicznego przywdziewania różnych masek w zależności od nastrojów i okoliczności - tezę tę potwierdzają odmienne, nieraz wykluczające się opinie ludzi, którzy mieli z Globocnikiem do czynienia. Wobec zwierzchników służalczy i gorliwy, w stosunku do podwładnych arogancki, złośliwy i okrutny; niekompetentny, nieudolny, ale bezgranicznie oddany Hitlerowi i dlatego długo tolerowany mimo licznych afer, nadużyć, gaf i ekscesów. Okrył się wątpliwą sławą budując system obozów zagłady we wschodniej części Generalnej Guberni i dorabiając się fortuny na zrabowanych ofiarom kosztownościach. Szczycił się swoją opinią mordercy na wielką skalę, miał także ambicje zostania "Mistrzem Holokaustu". Jego zdumiewająca kariera polityczna zakończyła się równie spektakularnym upadkiem, jednak Globocnik, jak wielu innych hitlerowskich zbrodniarzy zdołał uniknąć odpowiedzialności za swoje czyny. Choć książka Riegera jest lekturą niebywale zajmującą, okazała się dla mnie istną drogą przez mękę. A to za sprawą opisu procesu kształtowania prawdziwego potwora, jednej z najbardziej okrutnych, godnych pogardy i potępienia istot, jakie wydała nazistowska ideologia oraz jego zbrodniczej działalności. W tym kontekście lektura była wstrząsającym doświadczeniem, choć autor zachował beznamiętny, obiektywny dystans pozwalając czytelnikowi na własne refleksje i przemyślenia. Nie sposób jednak nie docenić ogromu dokumentalnej pracy autora, jego logicznych interpretacji tekstów źródłowych, celnych komentarzy i wnikliwej analizy charakterologicznej postaci Odilo Globocnika. Jego biografia jest obszerna, drobiazgowa, opracowana z dużą dbałością o historyczne realia i z bardzo ostrożnie, prawdopodobnie nakreślonym portretem psychologicznym uwzględniającym wiele aspektów jego osobowości. Pracę Riegera wzbogacają liczne, dobrze opisane fotografie, fragmenty oryginalnej korespondencji, opinie osób znających Globocnika oraz bogata bibliografia. Dzięki temu publikacja zachwyca rzetelnością i wszechstronnością opracowania. Gorąco polecam tę książkę czytelnikom zainteresowanym tematyką II wojny światowej, w szczególności kwestią Holokaustu oraz tym, którzy zgłębiając naturę człowieka nie obawiają się sięgnąć do najbardziej mrocznych jej zakamarków.