Biorąc do ręki „Trafikanta” Roberta Seethalera, nie wiedziałem niczego o autorze, a jednak po książce spodziewałem się wiele. Być może było to w jakiejś mierze zasługą okładki, przykuwającej uwagę wyjątkową klasą i urodą, a może wynikało z nadziei na odkrycie kolejnego pisarza piszącego po niemiecku, którego utwory łączyłyby atrakcyjność fabularną z klasą artystyczną. Jak by nie było, miło mi poinformować, że „Trafikant” wszystkie moje oczekiwania spełnił nawet z nawiązką.

Zacznijmy od fabuły: główny bohater, siedemnastoletni Franz Huchel, przybywa do Wiednia w roku 1937, aby pracować w trafice znajomego matki. Mamy więc do czynienia z powieścią typu Bildungsroman, gdyż na naszych oczach Franz z chłopca staje się młodym mężczyzną, który zarabia na swoje utrzymanie, zakochuje się, poznaje Wiedeń i coraz więcej rozumie z bieżących wydarzeń. Te, niestety, nie napawają optymizmem. Stolica Austrii w przeddzień Anschlussu to miejsce coraz mniej sympatyczne. Narastają nastroje profaszystowskie i antysemickie. Zaczyna działać gestapo. Na okładkach gazet króluje wizerunek Führera.

Mogłoby się wydawać, że powieść Seethalera, osadzona w tak ponurej rzeczywistości „ciekawych czasów”, okaże się lekturą ciężką i przygnębiającą. Otóż jest wręcz przeciwnie. „Trafikanta” czyta się trochę jak baśń, gdyż styl autora jest bardzo oszczędny, lekki, a przy tym nieco odrealniony. Podczas lektury miałem skojarzenia z „Lektorem” Schlinka i „Pachnidłem“ Süskinda, czyli moimi ulubionymi powieściami pisarzy niemieckojęzycznych. Wspólnym mianownikiem jest tu sugestywność i wyobraźnia autorów, a także pewna powściągliwość, unikanie sentymentalizmu, błyskotliwość i ironia.

Wszystkie te cechy występują w komplecie, gdy na scenie pojawia się sam Zygmunt Freud. Pomimo przekroczonej osiemdziesiątki, twórca psychoanalizy, ożywiony przez Seethalera, imponuje lotnością umysłu, poczuciem humoru i dystansem do siebie samego. Pomysł zestawienia postaci sędziwego mędrca i naiwnego młokosa sprawdził się znakomicie. Dyskusje tych dwóch tak na pozór niedobranych przyjaciół przywodzą na myśl oświeceniowe powiastki filozoficzne Woltera i Diderota. Najlepsze są fragmenty, w których spragniony rady Franz, nieszczęśliwie zakochany w niejakiej Anezce, prosi o skuteczne porady, a w odpowiedzi słyszy jedynie bezradne konstatacje w rodzaju: „Na skałach kobiecości roztrzaskują się nawet najlepsi”.

Gdy recenzowane książki nie wzbudzają mego zachwytu, oddaję je mojej czytającej przyjaciółce, mającej jeszcze trochę miejsca na półkach domowej biblioteczki. Gdy jednak uda mi się otrzymać do recenzji powieść wybitną, do której na pewno jeszcze wrócę, wtedy książki nie oddaję, a jedynie pożyczam, po jakimś czasie domagając się zwrotu. Chyba nie muszę dodawać, że tak właśnie będzie w przypadku „Trafikanta”.

Bogusław Karpowicz