Akcja powieści rozpoczyna się w roku 1914. Nowy, murowany dom rodziny Doliniaków na Podbeskidziu właśnie został ukończony. Wiktor Doliniak, gospodarz, dostał powołanie do wojska, w domu z czwórką dzieci została jego żona Agata. W 1916 roku, po powrocie Wiktora-inwalidy rodzi się najmłodsze dziecko Doliniaków - Mateusz. To jego oczami będziemy widzieć życie wsi, losy jej mieszkańców, sąsiedzkie konflikty, obyczaje, tradycje świąteczne, obrzędy, ciężką pracę chłopów i ich rozrywki.
Pierwszy tom trylogii "Spłowiałe lata" obejmuje siedem lat życia Mateusza i jego świata. Początkowo jest to świat malutki, obejmujący izbę rodzinnego domu i najbliższych: rodziców, siostry - Bronkę i Zosię, braci - Karola i Franka.
Stopniowo świat Mateusza robi się coraz większy, obejmuje sąsiadów i ich problemy, kolegów i wspólne zabawy, potem wspólne pasienie krów, psoty, chodzenie "po zocku", wyprawy z matką "do miasta".
Agata Doliniakowa to wspaniała kobieta, która po wyjeździe męża do Ameryki sama musi utrzymać siebie i piątkę dzieci. Zaradnością i determinacją wyróżnia się w gromadzie kobiet wiejskich. Poglądy, spojrzenie na świat, stosunek do dzieci i pragnienie lepszego życia - te cechy sprawiają, że "niepilość", czyli obcość Agaty w środowisku jest widoczna i...krytykowana.
Mateusz rośnie a wraz z nim rosną problemy i pytania, na które rzadko dostaje odpowiedź.
Wiejskie dziecko musi sobie samo radzić z przerastającymi go sprawami, wcześnie zostaje obarczone obowiązkami, pracuje wraz z pozostałymi domownikami.
Jest obserwatorem i uczestnikiem rodzinnych kłopotów i radości, niedostatku, losów rodzeństwa i problemów małżeńskich rodziców. Niewiele da się ukryć w licznej rodzinie a i sąsiedzi czujnie obserwują i komentują każdy krok.
Wieś opisywana przez J.B. Górkiewiczową odeszła już bezpowrotnie, ale utrwalona na kartach książki pozostaje w pamięci i jest skarbnicą wiedzy o ludziach i ich niełatwym życiu.