Anthony Shadid jako korespondent "The Washington Post" od 2002 roku obserwował z bliska rozwój wydarzeń w Iraku. Owocem tego zaangażowania i wieloletniego pobytu w Bagdadzie jest reportaż „Nadciąga noc”. Ta obszerna relacja obejmuje krytyczny i kluczowy czas dla mieszkańców Iraku - rozpoczyna się wraz z ogłoszeniem amnestii dla irackich więźniów w październiku 2002 roku, a kończy rok po amerykańskiej inwazji kiedy kraj pogrążony jest w chaosie i walce z niechcianym okupantem.

Choć autor podchodzi do tego tematu bardzo kompleksowo to koncentruje się głównie na doświadczeniach zwykłych ludzi. W gruncie rzeczy to ich opowieści, przeżycia oddają pełny wymiar dramatu jaki Irakijczycy przeżywają od dziesięcioleci, wcześniej za sprawą Saddama Husajna, a ostatnio za sprawą Amerykanów. Anthony Shadid na bieżąco wsłuchiwał się w nastroje i poglądy mieszkańców na temat reżimu, wojny czy okupacji. Jego rozmówcy odzwierciedlają pełen przekrój społeczny - są wśród nich szyici, sunnici, inteligencja, klasa średnia oraz najbiedniejsza warstwa społeczna. Panorama oblężonego miasta w równym stopniu wyłania się z fragmentów dziennika małej dziewczynki z okresu bombardowań, jak i relacji amerykańskich żołnierzy stacjonujących w Bagdadzie.

Życie codzienne Irakijczyków zostało przedstawione w książce w całej swojej złożoności. Od razu rzuca się w oczy ich ambiwalentny stosunek do wydarzeń w które zostali wciągnięci. Mimo, że inwazja miała przynieść im wolność to i tak wątpiono w intencje najeźdźcy. Z czasem to rozdarcie, a potem niezadowolenie przekształciło się w wyraźny sprzeciw wobec obecności amerykańskiej w Iraku. Żołnierze amerykańscy byli zdezorientowali obrotem spraw: wcześniej ludzie machali do nich i krzyczeli słowa powitania. Teraz po upływie kilku tygodni pozdrawiali ich coraz rzadziej, a gdy nadarzyła się okazja, uprzejme słowa zastępowano kamieniami.

Zdobycie kraju okazało się o wiele łatwiejsze niż utrzymanie w nim stabilności. „Nadciąga noc” pozwala zrozumieć przyczyny takiego stanu rzeczy. Wytykając błędy Amerykanów i kreśląc postawę Irakijczyków autor ukazuje przepaść, która wytworzyła się pomiędzy nimi. Nieporadność, nieznajomość tradycji przez stronę amerykańską stale ją pogłębiała. Z tego powoli krystalizował się ruch oporu podsycany zarówno niechęcią do okupanta jak i religijną nadgorliwością okupowanego.

Reportaż Shadida wyróżnia to, że przedstawia wydarzenia z punktu widzenia Irakijczyków. Ta perspektywa tylko podkreśla ignorancję, nieprzygotowanie i przesadną pewność siebie Amerykanów. Choć autor stara się być bezstronnym obserwatorem i słuchaczem to doskonale rozumie w czym rzecz. Tą wnikliwość najlepiej widać w dalszych rozdziałach książki, kiedy wyzwoliciel staje się okupantem, a Irakijczycy coraz chętniej zasilają szeregi bojowników. Ten reportaż naprawdę otwiera oczy na tajemniczą i niejednoznaczną rzeczywistość Iraku.

Anna Aniszczenko

Cytat pochodzi z recenzowanej książki.