Nauczyli nas regułek i dat,
Nawbijali nam mądrości do łba,
Powtarzali, co nam wolno, co nie,
Przekonali, co jest dobre, co złe.

Odmierzyli jedną miarą nasz dzień,
Wyznaczyli czas na pracę i sen.
Nie zostało pominięte już nic,
Tylko jakoś wciąż nie wiemy jak żyć.
[piosenka "Dorosłe dzieci" Turbo]


W szkole przykłada się ogromną uwagę do opanowania materiału, wykucia "regułek i dat", zaliczania kolejnych sprawdzianów i szablonowych testów, interpretowania tekstów "w jedyny słuszny sposób". Jedną wizję świata próbują narzucić niektóre media, nie mówiąc już o "podstępnie" działających algorytmach social mediów, które zamykają nas w informacyjnej bańce... W takim świecie jak nasz jednym z najcenniejszych zasobów ludzkich jest nie tyle wiedza, co otwarty umysł, umiejętność zadawania pytań i samodzielnego myślenia. I o tym pisze Paweł Beręsewicz w powieści młodzieżowej Mąciciel.

Piętnastoletni Jonasz żyje w bliżej nieokreślonej, ale nie tak znów od nas odległej przyszłości. Jak każdy nastolatek chodzi do szkoły i wcale nie dziwi go, że zarówno w podręcznikach szkolnych, jak i prasie i innych tekstach akcentuje się za pomocą kolorowej czcionki to, co dobre (niebieska czcionka) i to, co złe (czerwona). Kiedy jednak chłopak zaczyna zadawać coraz więcej pytań, dostaje wezwanie ostemplowane złowrogą pieczątką. Zabieg porządkowania głowy przez naświetlanie promieniami SIC – obecność obowiązkowa! Problem w tym, że Jonasz lubi swoją głowę taką, jaka jest.

Jeszcze przed zabiegiem nadchodzi pomoc, a Jonasz trafia do tajemniczego Amonu - supertajnego ośrodka dla takich jak on. Pobyt tam okaże się wyzwaniem dla rozumu, próbą odwagi, szansą na dorośnięcie i pasmem wstrząsających odkryć. Czy po tym wszystkim, co mu się przytrafi, Jonasz nadal będzie tą samą osobą?

Paweł Beręsewicz należy do grona bardzo przez nas lubianych autorów i dlatego wcale nie jest dla mnie zaskoczeniem, że powieść młodzieżowa, którą prezentuje, okazała się tak doskonałą lekturą. Ba, uważam nawet, że powinna znaleźć się w każdej szkolnej bibliotece (z kanonem lektur może nie przesadzajmy), żeby uczniowie mieli do niej dostęp i samo mogli poznać tę dystopijną historię, która zawiera w sobie życiowe przesłanie.

Autor nie prowadzi tu długiej ekspozycji świata przedstawionego, a wciąga w akcję, pozwalając zrozumieć zasady rządzące światem Jonasza w trakcie postępu fabuły. A kiedy już zyskujemy rozeznanie w tych zasadach, wspólnie z bohaterem zostajemy wyrwani z tego, co znajome, i wtłoczeni w rzeczywistość Amonu i znów pozostaje nam poznawanie zasad. Nie wszystko zostaje nam wyjaśnione, nie wszystko gruntownie umotywowane, ale nie ma to w gruncie rzeczy większego znaczenia - w końcu książka opowiada także o tym, jak mądrze nie wiedzieć.

W nowym miejscu bohater stopniowo odkrywa, jak cenną umiejętnością jest zadawanie pytań, wątpienie i szukanie rozwiązań. W towarzystwie podobnych do siebie dzieciaków z różnych stron świata odkrywa wagę samodzielnego myślenia, uważanego w zewnętrznym świecie za mącenie. Beręsewicz świetnie akcentuje te walory osobowości Jonasza nie uciekając się do natrętnej dydaktyki czy moralizatorstwa. Zaznacza, że łatwiej żyć, płynąc z prądem, ale tylko "mąciciele" mogą kiedyś odmienić rzeczywistość.

Najbardziej podoba mi się zestawienie idei ośrodka, jakim jest Amon, czyli wzmocnienia umiejętności samodzielnego myślenia, z rzeczywistą zasadą jego działania, zakładającą bezkrytyczne podporządkowanie się panującym tu regułom i niekwestionowaniu autorytetów i metod pracy. Jeśli dodamy do tego konieczność zawierzenia działającemu jak sztuczna inteligencja translatorowi, który pozwala porozumiewać się ze sobą przebywającym w Amonie dzieciakom, to otrzymamy świetny twist fabularny i refleksję nad tym, że samodzielnie myśleć trzeba niezależnie od okoliczności. By potem nie skończyć jak bohaterowie piosenki grupy Turbo, którą przytaczam na wstępie.

Opowieść nie jest przesadnie rozbudowana, a dzięki temu przystępna dla odbiorcy i nierozmywająca głównego tematu w setce pobocznych wątków. Jednocześnie jest przemyślana koncepcyjnie i napisana w taki sposób, by czytelnik mógł się w powieść zaangażować emocjonalnie, a jednocześnie skłania do refleksji.

Choć Mąciciel nie jest traktatem filozoficznym czy przypowieścią z morałem, a powieścią, którą czytamy dla rozrywki, a jednak pozostaje ważnym głosem w kwestii tego, jak ważne jest pielęgnowanie w sobie dociekliwości, umiejętności stawiania pytań i odwagi, by to robić, podawania w wątpliwość tego, co inni uważają za oczywistości. Doskonała propozycja dla nastolatków około 14. roku życia, którzy z zainteresowaniem spojrzą na dystopijną wizję przyszłości, zastanowią się nad poruszanymi problemami i z przyjemnością pochłoną fabułę, w której nie brak też pierwszych, nieśmiałych jeszcze uczuć.

Nauczyli nas regułek i dat,
Nawbijali nam mądrości do łba,
Powtarzali, co nam wolno, co nie,
Przekonali, co jest dobre, co złe.

Odmierzyli jedną miarą nasz dzień,
Wyznaczyli czas na pracę i sen.
Nie zostało pominięte już nic,
Tylko jakoś wciąż nie wiemy jak żyć.
[piosenka "Dorosłe dzieci" Turbo]


W szkole przykłada się ogromną uwagę do opanowania materiału, wykucia...