Śmierć to temat trudny, newralgiczny, wciąż urastający do miana jednego z najbardziej nieprzejednanych tabu. Każdy ma tego świadomość, choć mało kto gotowy jest stanąć z nim w szranki. I to nawet jeśli w pewnym momencie życia głośno dobija się do drzwi, domagając się szerszej uwagi. Może właśnie dlatego to aspekt równie przerażający, co fascynujący i choć niełatwo o nim mówić, to chwilami pragnienie by bardziej go zgłębić jest dojmujące.

Wydaje się, że podobne przemyślenia towarzyszyły Katie Roiphe, która postanowiła opowiedzieć o nieprzejednanym kosiarzu z perspektywy wybranych bohaterów. Postaci na swój sposób wielkich, charakterystycznych i mających w większości rozbieżne, choć momentami także bliskie przemyślenia dotyczące spotkania z wiecznością. Znajdziemy tu fatalistycznego Dylana Thomasa, ironicznego Maurice’a Sendaka, konsekwentnego Johna Updike’a, pogodzonego Zygmunta Freuda, niezłomnej Susan Sontag czy swobodnego Johna Saltera.

Oczywiście te krótkie wizytówki to o wiele zbyt mało, by przybliżyć skomplikowaną i niejednoznaczną naturę wybranych artystów. To zaledwie maleńkie drogowskazy, które mają za zadanie pokazać od jakże różnych stron problematykę śmierci, a dzięki takiemu a nie innemu doborowi person, jest to jak najbardziej możliwe. Intymny wkład ma tu również autorka, która w prologu przybliża także swoje spotkanie z przedwieczną kostuchą.

W tym momencie recenzji dochodzimy do punktu, który należy do bezwzględnych mieczy obosiecznych. Mówimy przecież o bardzo wdzięcznym temacie, który można dowolnie eksplorować, ale bardzo łatwo go spłaszczyć i wyzuć z wszelkiego mistycyzmu. Wspominam o tym, ponieważ z Godzinami zmierzchu jest bardzo podobnie. Tutaj także mamy do czynienia z wieloma pierwiastkami wyjątkowości, ale jak mocno chce się o nich mówić, równie silnie nie chce się tego uprościć.

Jest tak być może dlatego, że Roiphe dotyka pewnej wrażliwej strony nieuchronnego odejścia z tego świata. Eksplorując świat przekonań swoich bohaterów i ich ostatnich dni prezentuje portret odmienny od oczywistego przerażenia. Nie mówię przy tym, że jest on wyzbyty strachu, bardziej chodzi mi o to, że rzadko kiedy o ile w ogóle, śmierć staje się czymś równie nieodzownym, co czułym. Choć pozbawiona jest wszelakich obietnic, nabiera tu ludzkiej formy, jakże innej od bezosobowej postaci zabierającej niezliczone istnienia.

Trudno odciąć się od przemyśleń w rodzaju – jakie życie, taka śmierć. Choć nie jest to w stu procentach celna pointa, to zdaje się mieć w sobie najwięcej prawdy, gdy przyjrzeć się, co niektórym losom. Nagłemu odejściu Dylana Thomasa idealnie korespondującemu z dotychczasową egzystencją. Zakończeniu żywota wtedy, gdy możliwość pracy w odpowiednim wymiarze staję się niemożliwa, a więc zdaje się czymś naturalnym, co widać choćby u Sendaka czy Freuda.

Chciałbym powiedzieć tu coś ważnego, ale wydaje mi się, że w tym wypadku wcale nie taka jest moja rola. Zapewne dlatego, że choć wszyscy spotkamy się z tą samą sugestywną, dojmującą treścią, to uderzy ona w inne meandry dotyczące nieuchronności odejścia. Zmianie czekającej nas wszystkich, która w tym wydaniu ma wyraz zarówno nieproszonych egzorcyzmów, jak i otulenia ciepłym kocem w mroźną noc. Najlepiej potraktować Godzinę zmierzchu jako zaproszenie do rozmowy. Dać sobie szansę na wnioski, które zaskoczą nas samych i żadna recenzja nie obieca jakich.

Patryk Rzemyszkiewicz