N. G. L. Hammond należał do najwybitniejszych w XX wieku badaczy starożytnej Grecji i Macedonii. Problem z Hammondem polega na tym, że miał kilka swoich pomysłów, których kurczowo się trzymał i których bronił z niezwykłym uporem. W tej biografii widać to aż nadto wyraźnie. Przede wszystkim naczelna jej teza brzmi następująco: Filip II był człowiekiem pod każdym względem wybitnym i w swoich działaniach cechował się bynajmniej nie żądzą podboju, ale dobrem wszystkich swoich poddanych, zarówno tych „starych”, jak i tych z ziem nowo włączonych do Macedonii. Przy okazji akcentuje swoje poglądy na temat tzw. „konstytucyjnego” charakteru monarchii macedońskiej, a także stawia ją na poziomie organizacyjnym wyżej niż greckie poleis. W moim odczuciu bardzo autorytatywnie interpretuje źródła i – co mnie uderzyło najbardziej – w podobny sposób rekonstruuje tradycję stojącą za poszczególnymi tekstami źródłowymi. W przypisach nie zauważyłem żadnego odniesienia, w którym Autor uznałby którąś ze swoich wcześniejszych koncepcji (pracował nad dziejami Grecji dobre kilkadziesiąt lat) za zdezaktualizowaną. W ogóle przypisy najczęściej informują czytelnika o innych tekstach samego Hammonda, rzadziej do przeciwnych opinii jego naukowych adwersarzy.

Tyle słów krytyki, teraz trochę o zaletach tej książki. Praca stoi niewątpliwie na wysokim poziomie merytorycznym, trudno cokolwiek zarzucić bardzo szczegółowemu przedstawieniu faktografii. Korzystna dla Filipa interpretacja faktów to już rzecz trochę inna, ale w drobiazgowości bardzo trudno Hammonda przebić. Podział na rozdziały jest klarowny. Na pochwałę zasługuje podjęcie tematów związanych z gospodarką i społeczeństwem, a nie tylko historią polityczno-militarną. W ogóle akcenty rozłożone są tak, by wykazać także zmysł organizacyjny Filipa, którego skądinąd trudno mu odmówić. Całość bardzo dobrze się czyta, pod tym względem biografia niniejsza wypada lepiej niż Hammondowa „Historia Macedonii”. Ogólnie rzecz biorąc jest to bardzo dobra publikacja, z którą powinni się zapoznać miłośnicy starożytności, chociaż na pewno dobrze jest skonfrontować wizję Hammonda z opinią badaczy o mniej promacedońskim nastawieniu.

Tomasz Babnis

N. G. L. Hammond należał do najwybitniejszych w XX wieku badaczy starożytnej Grecji i Macedonii. Problem z Hammondem polega na tym, że miał kilka swoich pomysłów, których kurczowo się trzymał i których bronił z niezwykłym uporem. W tej biografii widać to aż nadto wyraźnie. Przede wszystkim naczelna jej teza brzmi następująco: Filip II był człowiekiem pod każdym względem...