„We dwójkę zmienili bieg historii, i to z zadziwiającą szybkością. W niecałe czterdzieści lat podzielone prowincjonalne królestwo macedońskie zdobyło hegemonię w Grecji, a następnie porwało się na największą potęgę ówczesnego świata – i zwyciężyło. Dwaj władcy stworzyli i poprowadzili najlepszą siłę bojową, jaką do ich czasu widziano”.

Historia pełna jest postaci, które wywarły ogromny wpływ na dzieje świata. Wielcy królowie i wodzowie odcisnęli piętno nie tylko na epoce, w której żyli. Ich czyny i sława przetrwały kolejne pokolenia. Ich życie do dziś fascynuje nie tylko zawodowych historyków, ale też twórców popkultury. Jedną z takich osób jest bez wątpienia Aleksander Macedoński. Stworzył on potężne imperium, dochodząc ze swoją armią aż do dzisiejszego Pakistanu. Wystarczy rzut oka na mapę, aby uświadomić sobie ogrom tego przedsięwzięcia. Jednak mało kto uświadamia sobie, że Aleksander nie mógłby zapewne odnosić swoich spektakularnych sukcesów, gdyby nie solidny fundament, jaki zostawił mu jego ojciec Filip.

Uświadamiamy to sobie, sięgając po znakomitą publikację pod tytułem „Filip i Aleksander. Królowie i zdobywcy”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Rebis. Jej autorem jest Adrian Goldsworthy, znany historyk i pisarz. Polscy czytelnicy znają go choćby z „Upadku Kartaginy”, którą to książkę również recenzowałem. Goldsworthy znany jest ze świetnego języka i stylu. Jego narracja jest żywa i plastyczna, podczas lektury czujemy się tak, jakbyśmy słuchali opowieści, która pochłania nas całkowicie.

„Filip i Aleksander” w pełni potwierdzają niewątpliwy kunszt autora. Z wypiekami na twarzy przeczytamy historię dwóch królów Macedonii, którzy z niewielkiego państwa uczynili światowe imperium. W jaki sposób tego dokonali? Jakimi talentami się odznaczali? Czy w istocie byli postaciami wybitnymi, czy raczej sprzyjały im okoliczności?

Autor ma świadomość, że podejmuje się niełatwego zadania. Po pierwsze, powstało już wiele opracowań dotyczących Aleksandra Macedońskiego. Czy zatem jest sens pisać kolejną książkę mu poświęconą? Po drugie, skąpość źródeł z epoki. Tak naprawdę nikt nie wie, jakimi osobami byli Filip i Aleksander. Wiele naszych wyobrażeń na ich temat to efekt późniejszych kreacji i domysłów. Tymczasem niemożliwe jest opisanie charakteru obu władców, ich sposobu bycia i sprawowania władzy.

Jednak nawet mimo tych niewątpliwych trudności recenzowana książka jest fascynującą historią o ojcu i synu, którzy zmienili świat. W tym przypadku nie jest to absolutnie przesadne stwierdzenie. Wielką zaletą książki jest fakt, że pierwsza jej część została poświęcona Filipowi. Dzięki temu otrzymujemy konieczny wstęp i tło całej epoki. Autor ubolewa nad tym, że wielu skupia się na Aleksandrze, pomijając niemal zupełnie postać jego ojca. Tymczasem to właśnie Filip w latach 359–336 przed Chrystusem wykonał gigantyczną pracę i położył solidne fundamenty pod późniejszą macedońską ekspansję. Przeczytamy o Macedończykach, Grekach i barbarzyńcach. Poznamy panujące ówcześnie sojusze i mariaże. Poznamy cenę wojny. Zrozumiemy, w jaki sposób Filip budował pozycję Macedonii.

Jednocześnie autor obala wiele mitów narosłych wokół tej postaci. Przede wszystkim zwraca uwagę, aby nie przeciwstawiać syna ojcu na zasadzie kontrastu. Udowadnia, że Filip był również doskonałym wodzem i świetnym dyplomatą. Gdyby nie jego rządy, Aleksander nie odziedziczyłby sprawnej machiny wojennej, gotowej do wojny z Persją.

Druga i trzecia część książki to już historia Aleksandra. Lata 336–323 p.n.e. to czas nieustannych wojen i podbojów. Aleksander wraz ze swoją armią przeszedł kilkanaście tysięcy kilometrów, aby na końcu zostać niekwestionowanym panem Azji. Autor pisze o wszystkich najważniejszych momentach w życiu Aleksandra. Węzeł gordyjski, bitwa pod Issos, bitwa pod Gaugamelą. Król Macedonii rozbił imperium perskie i wkroczył do Indii.

Nigdy się nie dowiemy, jak historia potoczyłaby się dalej, gdyby nie przedwczesna śmierć Aleksandra w Babilonie. Czy przeprowadziłby kolejne zwycięskie kampanie? Czy jego imperium – tak rozległe i różnorodne kulturowo – miało szansę przetrwać?

„Filip i Aleksander. Królowie i zdobywcy” to bez wątpienia pozycja godna polecenia. Adrian Goldsworthy napisał porywającą historię dwóch królów Macedonii, którzy zmienili historię świata. Jest to po prostu świetnie napisana książka, pozwalająca nam lepiej zrozumieć historię Aleksandra Macedońskiego i jego ojca.

Wojciech Sobański