„Ewangelia mówi, że trzeba się kochać, a ona chyba pokochała tego cieślę z Rabki-Zdroju. O tak, on tak cudownie całuje.Mija tysiąc lat chyba, odrywają się od siebie i z miejsca wyrasta między nimi góra problemów”.

„Ewangelia według św. Józka”. Ten tytuł miałem z tyłu głowy, odkąd zobaczyłem zapowiedź książki. Moją uwagę zwrócił właśnie tytuł – zagadkowy i prowokujący zarazem. Gdy wziąłem ją do ręki wiedziałem, że to nie będzie łatwa lektura. Świadczy o tym okładka. Postać otoczona aureolą trzyma na ręku dziecko. W połączeniu z tytułem obawiałem się, że będzie to książka łamiąca tabu, czy nawet skandalizująca. Pod wieloma względami moja intuicja okazała się trafna.

Jej autorem jest Wojciech Staszewski – dziennikarz i reporter między innymi „Gazety Wyborczej”. Akcja jego powieści – która ukazała się nakładem wydawnictwa Wielka Litera- rozgrywa się w Rabce. Co mam powiedzieć o tym tytule? Jest kontrowersyjny, to na pewno. Momentami jest wręcz bluźnierczy.

Autor obficie czerpie z historii życia Jezusa, opisanej w ewangeliach. Do Rabki w grudniu przybywa Maryśka. Właśnie tak – po prostu Maryśka, bez nazwiska, bez peselu. Zatrzymuje się u Elki, która mieszka z mężem Zacharą. Wkrótce okazuje się – zupełnie nieoczekiwanie -że Elka jest w ciąży. Będzie miała syna, którego nazwie Jan – zgodnie z wolą ojca. Jest to wyraźna aluzja do historii Maryi z Nazaretu i jej krewnej Elżbiety. Tym bardziej że Maryśka z powieści zatrzymuje się u Józka. Mężczyzna chce ją oddalić, bo kobieta jest w ciąży. Rodzi syna Lecha i razem tworzą rodzinę.
Autor niejako czyni z Lecha drugiego Jezusa – chłopiec ginie rodzicom, cudownie zapewnia wino
na weselu, ucisza burzę. Wzywa do miłości i pokoju.

Niestety Rabka dwudziestego pierwszego wieku nie jest idealnym miejscem do życia dla kobiety znikąd i jej nieślubnego dziecka. Od roku dwa tysiące piętnastego zaczynają się problemy. Duże problemy. Nietrudno tu o aluzję do zwycięstwa pewnej partii w wyborach. Autor bowiem nie ukrywa swojego krytycznego i prześmiewczego stosunku do tak zwanej „tradycyjnej Polski”. Polski, która jest zupełnie inna, niż Warszawa. Polski katolickiej w swych obrzędach, nielubiącej innych – emigrantów, gejów, postępowców różnej maści. Kpi Staszewski z katolików, którzy wierzą w Boga i Kościół, ale nieskorzy są do pomocy bliźnim i pałają nienawiścią do wszystkiego, co obce i nieznane.

Gorzko zauważa, że mamy niejako dwie Polski, które po kolejnych wyborach należałoby po prostu podzielić. Polska to bowiem dwa odrębne światy, z których jeden w ogóle nie rozumie drugiego. Nawet się nie stara.

Jak zakończy się historia Maryśki i Józka? Wreszcie, co się stanie, gdy Lech będzie miał trzydzieści trzy lata? Czy w Rabce jest możliwy pokój i zgoda między „swoimi” a „obcymi”? Czy taka zgoda jest możliwa w Polsce?

Po lekturze powieści nasuwa się kilka uwag. Jej konwencja – wyraźnie odniesienie do ewangelii, rozdziały to po prostu skrót „Jz” – tak, jakby powieść była prawdziwą ewangelią wielu nie przypadnie do gustu. Mnie także się to niespecjalnie spodobało, nie lubię bowiem takiego ostentacyjnego wyśmiewania się z rzeczy świętych. Jednak jeśli przebrniemy przez formę – niezbyt może szczęśliwą- to treść niejednokrotnie da nam do myślenia.

Najważniejszy wniosek – według mnie – jest jeden. Umyka on niemal wszystkim dziennikarzom, także pisarzom. W demokracji nigdy nie będzie pełnej zgody jako takiej. Każdy będzie miał własne poglądy, własny pomysł na swoje życie. Co oczywiste, będzie próbował narzucić go innym. Każdy bowiem jest przekonany o tym, że tylko on ma rację. Czym się różni „warszawiak” wegetarianin i miłośnik jogi od Józka z Rabki – zatwardziałego tradycjonalisty? Tak naprawdę niczym. Obaj uważają, że wszyscy poza nimi są głupi i nie mają racji. Pod tym względem jest więc demokracja – i musi taka być – jednym z systemów, które najbardziej i w sposób naturalny służą konfliktom, sporom.

„Ewangelia według św. Józka” stara się – w moim odczuciu – przekazać jedno. Mimo różnic nieraz naprawdę znacznych i fundamentalnych, pamiętajmy, że drugi człowiek też jest... człowiekiem właśnie. Oryginalna, niełatwa i nierówna lektura, z którą jednak warto się zmierzyć.

Wojciech Sobański