„Dostrzeżenie w Afryce kontynentu, zamieszkanego przez istniejące społeczeństwa, mające własną kulturę i historię, wymagałoby empatii, której brakowało Europejczykom i Amerykanom, którzy jako pierwsi dotarli do Konga. Gdyby było inaczej, zobaczyliby, że rządy Leopolda były nie tyle postępem cywilizacyjnym, ile kradzieżą i odbieraniem wolności”.

Historia – niestety – pełna jest przerażających zbrodni ludobójstwa. Niemal wszystkie były usprawiedliwiane wzniosłymi ideami czy walką o lepsze jutro. Ich efektem była eksterminacja niemal całych narodów. O niektórych tych przerażających aktach świat pamięta, o innych zaś stara się zapomnieć. Do tych drugich bez wątpienia należy Kongo pod rządami króla Leopolda II. Przekonujemy się o tym, sięgając po znakomitą książkę pod tytułem „Duch króla Leopolda.

Opowieść o chciwości, terrorze i bohaterstwie w kolonialnej Afryce”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Świat Książki. Jej autorem jest Adam Hochschild, amerykański pisarz i wykładowca uniwersytecki. Tytuł ten przyniósł mu rozgłos i wywołał dyskusję o zbrodniczej polityce Belgii wobec Konga.

Recenzowana publikacja składa się z dwóch części. W pierwszej z nich autor opisuje swoistą manię króla Belgii Leopolda II na punkcie kolonii. Musimy pamiętać, że w tamtych czasach posiadanie kolonii oznaczało prestiż i świadczyło o imperialnym charakterze państwa. Leopold, rządzący małą Belgią, żywił być może pewne kompleksy – głownie względem Niemiec. Uważał, że Belgia ma pełne prawo do posiadania kolonii. Utyskiwał nad tym, że jest jedynie władcą „małego kraju i małych ludzi”. Zapragnął czegoś więcej.

Był tylko jeden problem – jak zdobyć kolonię w Afryce? Najlepiej po prostu odkryć nowe tereny i je zająć. Podczas lektury dowiemy się, jakie okoliczności i jacy ludzie odkryli Kongo. Poznamy także sposób – bardzo wyrafinowany – w jaki Leopold II podporządkował sobie te ziemie. Gdy już nimi zawładnął, zaprowadził tam rządy terroru. Absolutnie nie przejmował się ludnością tubylczą. Była dla niego tylko tanią siłą roboczą i źródłem dochodu. Adam Hochschild dowodzi, że w przypadku Konga można mówić wprost o ludobójstwie. Leopold II pragnął tylko jednego – bogactwa. Bezlitośnie eksploatował więc Kongo, zmuszając tubylców do niewolniczej pracy. Metody zastraszania Afrykanów i trzymania ich w posłuszeństwie są zatrważające. Belgowie porywali kongijskie kobiety i więzili je jako zakładniczki, dopóki ich mężowie nie wykonali narzuconej normy. Afrykanom odcinano dłonie i traktowano to jako trofeum – za odcięte dłonie żołnierze pobierali pieniądze. Pozyskiwanie kauczuku było pracą szczególnie ciężką i niebezpieczną. Jednak kogo to obchodziło? Tubylcy po prostu musieli dostarczyć odpowiednią ilość surowca, bez względu na wszystko. Leopold II traktował Kongo jako swoją prywatną własność. Starzejący się król popadał w coraz to nowe dziwactwa. Belgię i Kongo traktował niczym swoje kochanki – były to po prostu jego kaprysy.

Jednak znalazł się człowiek, który nie wahał się wytknąć Leopoldowi II jego niegodziwości. Kim był mężczyzna, który to, co dzieje się w Kongu wprost określił mianem ludobójstwa? Czy król Belgii został zmuszony do złagodzenia swojej polityki? Dlaczego raportem krytykującym jego działania zainteresowała się ówczesna prasa, pomijając zupełnym milczeniem sytuację w innych koloniach?
Autor sporo pisze także o głośnej powieści „Jądro ciemności”, będącej literackim opisem sytuacji w Kongu pod rządami Belgów. Biali są okrutni i bezwzględni. Zależy im tylko na zysku. Tak naprawdę nie widzą w tubylcach ludzi. Uważają, że stoją oni zdecydowanie niżej niż biały człowiek, stąd też nie trzeba się przejmować ich losem.

Jednak Hochschild nie urywa swojej opowieści wraz ze śmiercią króla Leopolda II. Pisze, że także po uzyskaniu niepodległości sytuacja Konga jest dramatyczna. Tak naprawdę ciągle panuje w nim duch Leopolda. Państwo najpierw było tyranią, a po obaleniu dyktatora rozrywane jest przez krwawą wojnę domową. Oczywiście cały czas najbardziej cierpią zwykli mieszkańcy, pragnący jedynie żyć w spokoju.

„Duch króla Leopolda. Opowieść o chciwości, terrorze i bohaterstwie w kolonialnej Afryce” to przejmujący historyczny reportaż. Rządy Leopolda II w Kongu mogły przyczynić się do śmierci niemal 8 milionów rdzennych mieszkańców tego kraju. Autor opisuje, jak do tego doszło. Oddaje także sprawiedliwość człowiekowi, który odważył się głośno zaprotestować przeciwko temu okrucieństwu. Polecam.

Wojciech Sobański