Czasem można odnieść wrażenie, że tylko wielowątkowe powieści są w stanie wybić się na obecnym rynku wydawniczym. Takie myślenie jest błędne, ponieważ, wbrew pozorom, współczesne tomiki opowiadań również trzymają wysoki poziom. Wystarczy przypomnieć sobie twórczość Alice Munro, zeszłorocznej laureatki Literackiej Nagrody Nobla, porównywanej do Czechowa, klasycznego mistrza krótkiej formy prozatorskiej. Jak wygląda sytuacja z „Cieniem”, nową pozycją w dorobku Moniki Rakusy, znanej czytelnikom dzięki „Żonie Adama” i „39,9”?

Każda z pięciu opublikowanych w tym tomiku historii jest nawiązaniem do jednego pojęcia abstrakcyjnego, będącego jednocześnie tytułem opowiadań – śladu, nieśmiertelności, litości, śmiertelności oraz cienia. Autorka wykorzystuje te motywy w tworzeniu pozornie prostej i banalnej opowieści, która ma w sobie coś istotnego i ważnego do przekazania. W ten sposób czytelnik najpierw poznaje Martę, podejmującą próbę odkrycia tajemnicy swojej niedawno zmarłej matki oraz śladów, jakie ta kobieta zostawiła w życiu wielu osób, aby potem zapoznać się z m.in. pewnym opozycjonistą, jego młodą żoną Agnieszką oraz pisarką zmuszoną przez życie do dźwigania ciężaru doświadczeń z trudnej przeszłości swojej rodziny…

Ciężko jednoznacznie ocenić całość „Cienia”, ponieważ, wbrew temu, co można przeczytać z tyłu okładki – że mamy do czynienia z jedną historią opowiedzianą na pięć sposobów – każde z tych opowiadań jest jedyne w swoim rodzaju. Czytelnik po lekturze książki widzi, że kluczem do zrozumienia całego przekazu staje się próba odnalezienia odpowiedzi na pytania o sens życia i motywację do naszych działań. Zostawianie po sobie śladów, bycie osobą bez „cielesności”, podobną do ducha, okazywanie innym litości i zakrywanie siebie cieniem to tylko symboliczne preteksty do odkrywania i poruszania poważnych tematów o życiu. Pisząc wcześniej o wyjątkowości tych opowiadań, mam na myśli to, że samym sposobem przedstawiania fabuły Monika Rakusa tworzy odrębny klimat w kreacji poszczególnych opowieści, a jednocześnie oddaje widoczny hołd tym, którzy przyczynili się do popularyzacji tego mikroskopijnego gatunku literackiego.

W ten sposób „Ślad”, czyli historia Marty i jej zmarłej matki, przypomina stylem klasyczną krótką formę prozatorską, do której wcześniej przyzwyczaił nas Jarosław Iwaszkiewicz. Bohaterka tego opowiadania i jej zachowanie może nasunąć skojarzenia z Wiktorem Rubenem i jego próbą zrozumienia siebie i czasu. „Nieśmiertelność” zawiera nie tylko nawiązania do „Pani Bovary” Flauberta, ale pod względem narracyjnym staje się jednostronną rozmową, podobną do „Upadku” Alberta Camusa. „Śmiertelność” swoim klimatem kojarzy się z twórczością Antoniego Czechowa, ze względu na codzienność, która w pewnym momencie przerasta bohatera. „Litość” jest ściśle związana z Milanem Kunderą i jego eseistycznym stylem, a tytułowy „Cień” – z przyszłością rodem z historii tworzonych przez Stanisława Lema: fascynująca, ale jednocześnie przerażająca…

Monika Rakusa z powodzeniem wykorzystała to, co dali swoim następcom klasyczni mistrzowie pióra. Pisarka stworzyła interesujące opowiadania, które są dla polskiego czytelnika ciekawym doświadczeniem literackim. Okazuje się, że krótkie formy narracyjne obecnie nie przezywają żadnego kryzysu.

Anna Wolak