Oskarżona: Wiera Gran

Drugi raz przeczytałam tę książkę. Towarzyszyły mi podczas lektury podobne emocje.
Osaczenie. Osamotnienie. Było tak? A może zupełnie inaczej? Każdy z uczestników ma swoją wersję wydarzeń. Pozostała zaszczuta kobieta. Wrak człowieka. Przeżyła getto, wolność okazała się więzieniem. Bo od getta nie dało się uciec.
Bo inni nie dali uciec.
Skomplikowana jest historia Polski. Bardzo skomplikowana.
A to jest bardzo ważna książka.

Drugi raz przeczytałam tę książkę. Towarzyszyły mi podczas lektury podobne emocje.
Osaczenie. Osamotnienie. Było tak? A może zupełnie inaczej? Każdy z uczestników ma swoją wersję wydarzeń. Pozostała zaszczuta kobieta. Wrak człowieka. Przeżyła getto, wolność okazała się więzieniem. Bo od getta nie dało się uciec.
Bo inni nie dali uciec.
Skomplikowana jest historia Polski....

Przyznam, że nie przeczytałam tej książki, a wysłuchałam audiobooka, ale szczerze mówiąc nie żałuję. Choć zwykle przedkładam formę drukowaną nad dźwiękową, to w tym przypadku interpretacja (tak, interpretacja, a nie czytanie) Anny Polony powaliła mnie na kolana. Miałam wrażenie, jakbym słuchała samej Wiery Gran, która opowiada mi swoją historię. To jest mistrzostwo starej szkoły aktorskiej.
Wiera Gran była niezwykle utalentowaną pieśniarką, której karierę brutalnie przerwała wojna. Jak każdy kto trafił do getta, próbowała przeżyć. Później została oskarżona, czy raczej pomówiona o kolaborowanie z okupantem. W niesławie tułała się po świecie, mimo uniewinnień wielu instytucji i sądów. Łatka kolaborantki i zdrajczyni pozostała z nią do końca życia.
Biografia piosenkarki jest wnikliwa i szczegółowa. Oparta na dokumentach oraz na osobistej relacji schorowanej już mocno bohaterki. Nie ma tu oceny jej działań, nie ma usprawiedliwień. Jest smutna historia życia niezwykłej kobiety, której przyszło żyć w strasznych czasach.
Zawsze, kiedy przechodzę obok kamienicy, w której Wiera Gran mieszkała jako dziecko, zerkam na tablicę upamiętniającą tę wyjątkową artystkę. Myślę o tym, jak wielką cenę przyszło jej zapłacić za to, że miała wielki talent. I myślę, jak wielką moc mają słowa. Wypowiedziane przeciwko komuś mogą zrujnować jego życie, tak w czasach wojny, jak i dzisiaj.

Przyznam, że nie przeczytałam tej książki, a wysłuchałam audiobooka, ale szczerze mówiąc nie żałuję. Choć zwykle przedkładam formę drukowaną nad dźwiękową, to w tym przypadku interpretacja (tak, interpretacja, a nie czytanie) Anny Polony powaliła mnie na kolana. Miałam wrażenie, jakbym słuchała samej Wiery Gran, która opowiada mi swoją historię. To jest mistrzostwo starej...

Smutna to biografia smutnej artystki, żyjącej wspomnieniem swojej przedwojennej sławy, talentu i fortuny, która (jak się za chwilę okaże) rzeczywiście kołem się toczy. Niczym Gloria Swanson w 'Bulwarze zachodzącego słońca'. Gwiazda przedwojennej Warszawy, której karierę przerwała okupacja, a złamała plotka o kolaboracji z Niemcami, co jako Żydówkę mieszkająca w getcie napiętnowało ją po wielekroć. I niechlubna tu rola - według Wiery - samego Szpilmana 'Pianisty'.

Agata Tuszyńska z pieczołowitością bada historię Gran, sięga do wielu źródeł, spędza dużo czasu ze swoją bohaterką. Czasami jednak jest zbyt agresywna. Obnaża bezsilność starej kobiety, ujawnia prywatność i intymność artystki, dziewięćdziesięcioletniej schorowanej kobiety. To akurat niefajne fragmenty.
Ważna, uniwersalna opowieść.

Smutna to biografia smutnej artystki, żyjącej wspomnieniem swojej przedwojennej sławy, talentu i fortuny, która (jak się za chwilę okaże) rzeczywiście kołem się toczy. Niczym Gloria Swanson w 'Bulwarze zachodzącego słońca'. Gwiazda przedwojennej Warszawy, której karierę przerwała okupacja, a złamała plotka o kolaboracji z Niemcami, co jako Żydówkę mieszkająca w getcie...

To wybitny wzorzec opowieści biograficznej. Tym trudniejszy - a mistrzowski - gdy kontakt autorki z bohaterką jest najłagodniej mówiąc niełatwy, gdy nie jest już ona w pełni władz umysłowych, gdy jest jednym wielkim bólem i pretensją do świata za bezpodstawne (?) zarzuty, a dokumenty i świadectwa innych wodzą na manowce..... W niezwykłej opowieści Agaty Tuszyńskiej wiele rzeczy zadziwia i zarazem każe się podziwiać. Najbardziej zaimponowało mi arcyludzkie podejście autorki do swej bohaterki, której nie tylko nie ocenia, ale wręcz i nam zakazuje. I ma rację - co wiemy o tym, co Wiera Gran musiała przejść w getcie, by potem spotkać się z oskarżeniami największego kalibru i to ze strony autorytetów. W efekcie każdy czytelnik musi sam zmierzyć się z zaprezentowanym materiałem - autorka ani nie uniewinnia, ani nie skazuje. Bo prostu oddaje glos komuś, kto mówić nie może.... To zarazem wspaniały obraz historii polskich Żydów, którzy współtworzyli polską kulturę

To wybitny wzorzec opowieści biograficznej. Tym trudniejszy - a mistrzowski - gdy kontakt autorki z bohaterką jest najłagodniej mówiąc niełatwy, gdy nie jest już ona w pełni władz umysłowych, gdy jest jednym wielkim bólem i pretensją do świata za bezpodstawne (?) zarzuty, a dokumenty i świadectwa innych wodzą na manowce..... W niezwykłej opowieści Agaty Tuszyńskiej wiele...

Ważna książka. Jak łatwo wpłynąć na czyjeś życie samymi słowami, jak trudno zweryfikować, co jest prawdą. Nie wiemy jaka była cena ocalenia. Z perspektywy czasu łatwiej oskarżać. Podziwiam też autorkę, że przedarła się przez paranoję i szaleństwo ostatnich lat życia Wiery Gran, z pewnością nie było łatwo ułożyć z tego opowieść.

Ważna książka. Jak łatwo wpłynąć na czyjeś życie samymi słowami, jak trudno zweryfikować, co jest prawdą. Nie wiemy jaka była cena ocalenia. Z perspektywy czasu łatwiej oskarżać. Podziwiam też autorkę, że przedarła się przez paranoję i szaleństwo ostatnich lat życia Wiery Gran, z pewnością nie było łatwo ułożyć z tego opowieść.

To miała być krótka lektura, wysłuchana w formie audiobooka czytanego przez aktorkę Annnę Polony, rys życia najbardziej znanej pieśniarki getta warszawskiego - ot,. ciekawostka. Tymczasem książka ta jest wstrząsającym zapisem tego, jak plota czy pomówienie, potrafią zniszczyć człowieka, odebrać mu nie tylko prawo do spokojnego życia, ale także odebrać mu tożsamość, prawo do bycia, do przynależności. Wielokrotnie słuchając "Oskarżonej (...)" przestawałam wykonywać czynności, których się podjęłam, musiałam przerywać, usiąść, odpocząć, zastanowić się nad tym, co spotkała Wierę Gran, którą tak lubię słuchać. Ta książka nie daje żadnych odpowiedzi, ale stawia wiele pytań i wskazuje na możliwe kierunki szukania na nie odpowiedzi. Tuszyńska wykonała kawał dobrej roboty jako pisarka i badaczka, ta książka stara się przedstawiać jak najszerszy obraz sytuacji, pisząca szuka dowód z przeszłości, dokumentów, zapisków, ludzi. A przy tym nie jest to suchy zapis badania historycznego, ale prawdziwa opowieść, która pozostawia świat do indywidualnej oceny czytelnika. Bardzo na tak.

To miała być krótka lektura, wysłuchana w formie audiobooka czytanego przez aktorkę Annnę Polony, rys życia najbardziej znanej pieśniarki getta warszawskiego - ot,. ciekawostka. Tymczasem książka ta jest wstrząsającym zapisem tego, jak plota czy pomówienie, potrafią zniszczyć człowieka, odebrać mu nie tylko prawo do spokojnego życia, ale także odebrać mu tożsamość, prawo...

Podróż w trudne i piękne życie nieoczywistej Wiery Gran. Po wysłuchaniu książki nadal nie wiem kim tak na prawdę była. Czy ona sama to wiedziała? Bardzo polecam tą relację - muzyka, wojna, getto, strach, nienawiść.
A audiobook w wykonaniu Anny Polony - majstesztyk!

Podróż w trudne i piękne życie nieoczywistej Wiery Gran. Po wysłuchaniu książki nadal nie wiem kim tak na prawdę była. Czy ona sama to wiedziała? Bardzo polecam tą relację - muzyka, wojna, getto, strach, nienawiść.
A audiobook w wykonaniu Anny Polony - majstesztyk!

Wspaniały przykład znakomicie napisanej biografii - z bogatym tłem, nadzwyczajną dbałością o szczegóły, niezwykłym wyczuciem bohaterów. Czytając tego typu powieści za każdym razem uzmysławiam sobie jak bardzo ograbieni jesteśmy z pamięci i znajomości historii przez istniejący system edukacji, oficjalne linie kształcenia i tworzenia tego co nazywamy historią. Biografie pozwalają poznać "herstorię" i to wcale nie tylko biografie kobiet.

Agata Tuszyńska doskonale oddała stan psychiczny swojej bohaterki, jej fobie i dziwactwa, zarazem jednak wspaniale empatyzuje z bohaterką swojej książki. W sposób niesłychanie poruszający odtworzyła skalę nagonki na Wierę Gran. Prowadziła czytelnika po krętych ścieżkach przeszłości, pamięci i wspomnień osób współczesnych tej piosenkarce. Wielka szkoda, że premierę tej książki zdominowała kwestia procesu z rodziną Szpilmana. Równocześnie nie sposób zadawać sobie podobnych pytań o powody, dla których pianista unikał wyraźnego zajęcia stanowiska w czasie procesów Wiery Gran? Przecież - oprócz pomówienia, szeptanki - nie było dowodów współpracy WG z Niemcami. Tak jak nie ma dowodów na "policyjny" wątek życia Szpilmana.

Faktem jest, że Szpilman grał na fortepianie w tej samej kawiarni na Lesznie 2, w centrum żydowskiego Broadway’u, gdzie Wiera Gran śpiewała swoje piosenki. Ona była gwiazdą, on akompaniatorem. O nim po latach powstał film oklaskiwany przez cały świat z podziwem za niezwykłą siłę trwania i męstwo w znoszeniu cierpienia, ją oskarżono o współpracę z nazistami, okrzyknięto kolaborantką i unicestwiono za życia. Pewnie nigdy się nie dowiemy jak było naprawdę, ale pytania formułowane przez Tuszyńską rozbijają czarno-biały ogląd zdarzeń. Po śmierci Stefanii Grodzieńskiej nikt się o dobrą pamięć o Wierze Gran nie upomni.

Przed wojną i w czasie wojny młodziutka Wiera była popularną wykonawczynią lirycznych piosenek. Wiele z tych utworów było prawdziwymi szlagierami, wiele z nich ona wylansowała swoim charakterystycznym niskim głosem i swoją interpretacją. Jako osiemnastolatka, począwszy od 1934 roku, zaczęła nagrywać płyty w firmie Syrena Rekord, potem także dla francuskiego Odeonu. Począwszy od 1934 do 1939, co roku ukazywały się nowe nagrania Wiery Gran. Wystąpiła też w filmie Bezdomni Aleksandra Martena, nakręconym w języku jidisz tuż przed wojną.

Warto zaznaczyć, że na kartach tej książki przewija się cała plejada postaci, które w naturalny sposób weszły do polskiej kultury i zostały zapamiętane, chociaż w czasach międzywojnia i II wojny światowej, nie były wcale bardziej znane ani bardziej utalentowane niż bohaterka tej biografii. Nina Andrycz, Stefania Grodzieńska, Władysław Szpilman, a także aktorzy piętnowani (a nawet zabijani) za kolaborację - jak choćby Eugeniusz Bodo, amant Igo Sym czy Kazimierz Junosza-Stępowski (słynny "Znachor"). Inni ratowali się od nędzy pracując w kawiarniach, zakładach fryzjerskich albo nawet na kolei.

W lutym 1940 r. w kawiarni Pod Znachorem gościom usługiwali: Karol Adwentowicz, Wojciech Brydziński, Emil Chaberski. W modnym lokalu U Aktorek można było zamawiać kawę i ciastka u pań, które dawniej nieśmiało proszono o autograf. Kelnerowały tam bowiem: Elżbieta Barszczewska, Ewa Bandrowska-Turska, Mieczysława Ćwiklińska, Karolina Lubieńska, Janina Romanówna, Zofia Lindorfówna. Henryk Szletyński przekwalifikował się na konduktora EKD, kilku młodych zdolnych handlowało drewnem i miałem węglowym, zatrudniło się jako stróże i inkasenci gazowni.

Tuszyńska słusznie zadaje pytanie, czym praca dla Niemców w kawiarni lub obsłudze poczty była lepsza od pracy w teatrze. A jednak to "aktorzy nadal grający" zapamiętani zostali jako zdrajcy. Teatrzykami rządzili wówczas Stanisław Heinrich, Józef Horwath, Tymoteusz Ortym, Zygmunt Ipohorski-Lenkiewicz (zlikwidowany przez podziemie w maju 1944 r.) i Karl Grudman z Propaganda Abteilung. Z jego inicjatywy ogłoszono konkurs na sztukę ilustrującą hasło z plakatu „Żydzi – wszy – tyfus plamisty”.

Pierwszą nagrodę zdobyła Halina Rapacka, drugą Tadeusz Wołowski, trzecią znany po wyzwoleniu społecznik. Kiedy to wyszło na jaw, tłumaczył, że specjalnie napisał sztukę marną, by nie wygrać konkursu. Usługową szmirę Rapackiej „Kwarantanna” grano w Warszawie jedynie dwa razy – publiczność protestowała, mimo interwencji granatowej policji. Po premierowym skandalu trupa chałturzystów ruszyła z „Kwarantanną” w objazd.

Podobnych wątków w książce Tuszyńskiej jest całe mnóstwo - research, jaki musiała przeprowadzić autorka wymagał wielu lat pracy. Były to zarazem ostatnie lata życia Wiery Gran - pięknej utalentowanej, ale urodzonej w bardzo złym czasie. I niesłusznie zapomnianej.

Podkreślić trzeba, że książka Agaty Tuszyńskiej ma kilka warstw. Po pierwsze jest relacją ze spotkania dwóch kobiet. Dziwne to spotkanie, niby sprawa idzie o przełamywanie nieufności, jakby gra między nimi. Gra o zaufanie. To relacje autorki z wizyt u Gran, zapis wrażeń, jakich doznawała, przebywając w maleńkim, zagraconym i zaniedbanym mieszkaniu starszej pani, to także owa gra o zaufanie między dwiema kobietami rozpisana, jak w prozie literackiej, na dialog i narrację. To literacka fikcja żywiąca się realnością.

Przemyślana, ale też i nieco zaskakująca, strona graficzna książki to dopełnienie owego "spotkania". Paradoksalnie, są nim szczególnie zdjęcia zrobione przez autorkę już po śmierci Wiery Gran w jej mieszkaniu. Oprócz zwykłych zdjęć z przeszłości, zdjęć Wiery młodej i ładnej, zdjęć z ostatnich lat Wiery starej i zaniedbanej, kilku dokumentów i plakatów, obwolut płyt i wycinków prasowych są też inne, to właśnie fotografie z mieszkania. Często jedynie zdjęcia detali rozsiane po książce jak ozdobniki. Nie tyle zamieszczone, co wkomponowane, drzwi z zamkiem i łańcuchem, który tak trudno było sforsować, zbieranina zasuszonych roślin mających służyć do ozdoby, zagracone półki z drobiazgami, zardzewiała latarka, stara widokówka, pęk kluczy, słuchawka telefoniczna, torebka, rozdarte pudełko zapałek, sztuczne rzęsy, szminki, wieszaki, nade wszystko 9 czy 10 par zniszczonych, zabiedzonych butów. Te zdjęcia prywatnych drobiazgów, na wpół śmieci czasem, robią wrażenie, są wstrząsające. To już nie spotkanie dwóch kobiet, to świadectwo buszowania po śmierci w cudzej prywatności. To wścibstwo, które nie ma nic wspólnego ze "sprawą".

Druga warstwa książki jest już zwyczajnie biograficzna, powstała na podstawie relacji bohaterki, relacji zarówno mówionej, jak i pisanej. Tuszyńska bowiem w stopniu znacznym korzysta wprost z książki napisanej przez Wierę Gran i wydanej przez nią własnym sumptem, czasem książkę tę cytuje, w licznych fragmentach przytacza, już nie na prawach cytatu, spisane tam relacje Gran w formie prawie dosłownej. Szczególnie dużą wierność temu źródłu zachowuje, relacjonując losy swojej bohaterki od wybuchu wojny do jej wyjazdu z Polski w 1950 roku.

Niewątpliwym sukcesem autorki w badaniu przeszłości jest dotarcie do informacji o mężu Gran (czy też partnerze, bo nie udało się ustalić, czy związek był sformalizowany), Kazimierzu Jezierskim. Ten, który ratował z getta i potem chronił Wierę Gran po aryjskiej stronie, jak się okazało sam był Żydem, co jeszcze bardziej komplikuje cały obraz ich wzajemnych relacji.

Książkę dosłownie pochłonęłam - klimat dawnej, nieistniejącej już żydowskiej, a także okupacyjnej Warszawy przypomina - także znakomitą książkę - biografię Poli Nireńskiej pióra Weroniki Kostyrko Tancerka i zagłada. Bezsprzecznie warto też uzupełnić obraz Wiery Gran o poruszającą kreację, jaką stworzyła Justyna Sieńczyłło w Teatrze Kamienica.

Wspaniały przykład znakomicie napisanej biografii - z bogatym tłem, nadzwyczajną dbałością o szczegóły, niezwykłym wyczuciem bohaterów. Czytając tego typu powieści za każdym razem uzmysławiam sobie jak bardzo ograbieni jesteśmy z pamięci i znajomości historii przez istniejący system edukacji, oficjalne linie kształcenia i tworzenia tego co nazywamy historią. Biografie...

Znakomita.
To jest kolejny raz historia holocaustu. Tym razem oczami artystki , która czas hitlerowskiej okupacji spędza w piekle warszawskiego getta.
Żydowska artystka wyklęta po wojnie przez żydowskie elity , opowiada swoją historię i prawdę o gettcie ze swojej perspektywy.

Znakomita.
To jest kolejny raz historia holocaustu. Tym razem oczami artystki , która czas hitlerowskiej okupacji spędza w piekle warszawskiego getta.
Żydowska artystka wyklęta po wojnie przez żydowskie elity , opowiada swoją historię i prawdę o gettcie ze swojej perspektywy.

Bardzo współczesna książka o dawnych czasach. Czy nie powinno się jej czytać razem z wywiadami Torańskiej z dawnymi aparatczykami. Rzeczywistość nie jest przecież taka jaka jest, tyko taka jak ją widzimy.

Bardzo współczesna książka o dawnych czasach. Czy nie powinno się jej czytać razem z wywiadami Torańskiej z dawnymi aparatczykami. Rzeczywistość nie jest przecież taka jaka jest, tyko taka jak ją widzimy.