Genialna przyjaciółka

Historia dzieciństwa dwóch przyjaciółek mieszkających w biednej dzielnicy Neapolu jest bardzo wciągająca. Specyficzna relacja dziewczynek została ujęta w bardzo zgrabny sposób. Ich skomplikowana więź, towarzystwo z dzielnicy, różnice klasowe i codzienne problemy życia na przedmieściach dużego miasta to świetna historia, która zachęca do przeczytania kolejnej części.

Historia dzieciństwa dwóch przyjaciółek mieszkających w biednej dzielnicy Neapolu jest bardzo wciągająca. Specyficzna relacja dziewczynek została ujęta w bardzo zgrabny sposób. Ich skomplikowana więź, towarzystwo z dzielnicy, różnice klasowe i codzienne problemy życia na przedmieściach dużego miasta to świetna historia, która zachęca do przeczytania kolejnej części.

Pokaż mimo to

"Coś w otaczających nas domach, ulicach, ludziach sprawiało, że życie w tym miejscu było nie do zniesienia. Dałoby się tu wytrzymać, gdyby uwolnić wyobraźnię i wymyślić wszystko na nowo. Do tego potrzeba polotu i fantazji, ale my dwie - tylko my dwie - miałyśmy ich pod dostatkiem."

Neapolitańskie przedmieścia, powojenna rzeczywistość lat 50, zbrukany, ciemny świat bez perspektyw. Szare, brudne podwórza, obdrapane domostwa, a w tych domostwach zamknięci ludzie, nieudolnie próbujący podnieść ze zgliszczy ten zrujnowany świat. Cały ten codzienny trud, prowadzone z uporem biznesy, które nie przynoszą zadowalających zysków, toczą się w cieniu dawnych, niepogrzebanych po dziś dzień konfliktów; wszystko skąpane w aurze sąsiedzkiej nieufności, wilczych spojrzeń bez śladu uśmiechu, przyczajenia, napięcia i stałej gotowości do ataku, walki o każdy "najmniejszy kawałek podłogi". Tu nie ma miejsca na próbę przetrwania wszystkiego w ciszy - tu przemoc pojawia się nagle, w formie opętańczej brutalności, kiedy słowa "już wystarczy", są zagłuszane przez niepohamowane, złe emocje, których wyciszyć tak łatwo nie sposób. Każdy ruch, każdy czyn nieustannie przypomina o tym kim jesteś i skąd się wywodzisz. Zamknięci w klasowych ramach, społecznych oczekiwaniach, duszący się w swych "ciasnych egzystencjach", z gasnącą nadzieją w oczach wypatrują jakichś okruchów zmiany, możliwości poprawy bytu. Jednym coś się udaje, innym nieustannie los przynosi same niekorzystne karty. Relacje napięte do granic możliwości, przepełnione smutkiem, rezygnacją, zawiścią; twarze wykrzywione w oskarżycielskim grymasie, "bo to nie do nas uśmiechnął się los". W atmosferze pełnej napięć, brutalności rodzi się dziecięca, dająca nadzieję przyjaźń i to ona staje się główną osią tetralogii neapolitańskiej, stworzonej przez Elenę Ferrante.
Elena Greco i Lina Cerullo, od najmłodszych lat, ramię w ramię napierające na otaczającą ich rzeczywistość z ogromną siłą, snują marzenia o lepszym życiu, o wyrwaniu się z tej pozbawionej perspektyw ziemi. Początkowo, w swych dziecięcych zabawach próbują odegnać od siebie ten brudny świat, choć on nieuchronnie i tak zbliża się i nie pozwala uciec zbyt daleko. Te młode dusze, tak jak całą resztę sąsiedztwa, i tak już od wczesnych lat pożera znajomy mrok, z tą jednak różnicą, że Elena i Lina ten mrok dostrzegają, są jego w pełni świadome i podejmują jakiekolwiek próby wyrwania mu się z rąk. Udolnie czy nie, ich ambicja, chęć rozwoju, od początku budzi podziw. W tej szarości, te dwie, tak zupełnie od siebie różne istoty, stapiają się w jedno, kontrastując z całą resztą, wybijając się nieco z tego wszechobecnego marazmu. Tym co je spaja, tym co czyni z nich jedną, lecz pełną sprzeczności istotę, jest wzajemna solidarność, ale i rywalizacja. Rywalizacja, czasem niezdrowa, czasem wyniszczająca, ale co trzeba przyznać, motywująca, stawiająca do pionu, trzymająca w dyscyplinie, zwłaszcza Elenę, naszą narratorkę, która nieodmiennie wydaje się tą "drugą", będącą zawsze o ten jeden drobny krok z tyłu. A, że patrzymy na świat i relacje dziewczyn, oczami właśnie Eleny, to ów obraz może odbiegać nieco od faktów, być zniekształcony przez nazbyt surową dla siebie, niespełnioną narratorkę. Tu odczucia, emocje grają pierwsze skrzypce, potrafią przysłonić prawdziwy obrót spraw, potrafią wędrować ścieżkami wydeptanymi przez stłamszone, niepewne siebie osobowości.

Przyjaźń Eleny i Liny jest relacją niebanalną, wymykającą się wszelkim próbom ujarzmienia, przyporządkowania do jakiejś znanej nam dobrze kategorii. Ta przyjaźń jest jedyna taka, tak oryginalna jak same bohaterki i ich skomplikowane, złożone charaktery. Pełna sprzeczności, z jednej strony budzi do życia, uskrzydla, z drugiej zaś, rzuca o ziemię, rozczarowuje, doprowadza do chorego pędu by być wyżej niż ta druga, by wygrać w tym wyścigu o.... no właśnie o co? Czasem można odnieść wrażenie, że nasza narratorka biegnie z przyzwyczajenia, ale już dawno straciła z oczu cel tego wyścigu.
Stałym punktem odniesienia dla życia narratorki, dla jej wyborów, dla jej pragnień, jest jeden punkt, Lina - ta niepoprawna, ale niezwykle silna i nieugięta w swych dążeniach. Lina jest niczym filtr, przez który narratorka przepuszcza wszystkie swoje decyzje. Jest niczym figurka jakiegoś bożka, któremu oddaje się cześć, z tym, że za tą czcią nie idzie wyłącznie bezwarunkowy stan uwielbienia. Stosunek Eleny do Liny jest o wiele bardziej skomplikowany, niejasny, czasem nawet wydaje się totalnie niespójny. W tej czci, w tej próbie naśladowania, jest pewnego rodzaju nieumiejętność życia wedle innego wzoru. W tym jest schemat, który narratorka realizuje czy tego chce czy nie. To jak chorobliwy nawyk, jak natręctwo, którego nie sposób się wyzbyć. Lina, w sile swego charakteru, może całkiem nieświadomie (ciężko to na razie stwierdzić po przeczytaniu dopiero jednej części), manipuluje narratorką, ma nad nią pełnię władzy, choć Elenie przecież ta władza czasem ciąży, uwiera. Czar Liny sięga jednak tak daleko, tak głęboko dotyka duszy Eleny, że nie sposób się od niego uwolnić. Dochodzi do tego jeszcze strach o to by nie stracić na znaczeniu, by ten blask, który rozsiewa wokół siebie Lina, wciąż był choć w jakiejś części również udziałem narratorki. By dostać choć jakąś cząstkę tego światła, którą można by doświetlić swoje wyblakłe życie. Spytacie, dlaczego wyblakłe? Bo Elena chyba sama tak to swoje życie widzi. To jej spostrzeżenia, to jej oczy kierują naszą uwagę w tą a nie inną stronę. To jej perspektywa rzuca cień na nią samą, a światło kieruje w stronę przyjaciółki.

Elena Ferrante stworzyła historię, której echo odbijać się będzie jeszcze długo w moim sercu. Ciężko jest stwierdzić czy "Genialna przyjaciółka" posiada jakieś wątki autobiograficzne, ale czytając tę lekturę, nie można wyzbyć się wrażenia, że złożoność perspektywy narratorki, głębia jej odczuć, emocji, poziom świadomości jaki tej opowieści towarzyszy, to coś, co musi dotyczyć realnych zdarzeń, realnych postaci. Wspomnienie, jakiemu oddaje się narratorka, jest przetrawione na wszelkie możliwe sposoby, wydaje się być efektem wieloletnich analiz, przemyśleń. Spojrzenie Eleny jest wyjątkowe świadome, obfituje w szczegóły, niuanse, które nawiedzają człowieka dopiero z czasem, w wyniku wielu rozmów prowadzonych w ciszy, ze sobą. Opowieść Eleny ani na chwilę nie traci na wiarygodności. Myślę, że w tym kryje się największa wartość "Genialnej przyjaciółki. Ta historia jest nasycona kolorami, nie brak w niej emocji trudnych, niewygodnych, proszących się wręcz o przemilczenie. Narratorka spowiada się wręcz z najskrytszych myśli, które jej towarzyszyły. Nie próbuje ubierać ich w kolorowe piórka, nie próbuje nadać łagodnego wizerunku, nie próbuje też bezpodstawnie się usprawiedliwiać. Jej opowieść często godzi w nią samą, wykłada na powierzchnię fakty wstydliwe, intymne i dzieli się nimi z postawą pełną akceptacji, zrozumienia. Tak jakby po latach rozmyślań, już jako starsza osoba, tę całą przygodę traktowała z dystansem, nie bojąc się spojrzeć w lustro i ujrzeć prawdę. Tak jakby tę prawdę w głowie już dawno przetrawiła. Tak jakby odkryła wszystkie karty i zdążyła się im dobrze przyjrzeć. Tak jakby dostrzegła wszystkie blaski i cienie tej trudnej, acz wyjątkowej relacji łączącej ją z Liną.
Prawdziwość tego przekazu jest nie do podważenia.

Bohaterki, stworzone przez Ferrante, są szalenie interesujące. W swej potulności i przekorze, w łagodności i brutalności są tak bardzo prawdziwe i naturalne, że czytelnik praktycznie od pierwszych stron chce być tych bohaterek blisko, chce zaglądać im przez ramię, chce być świadkiem mniej znaczących i tych bardziej znaczących zdarzeń z ich udziałem. Chce chłonąć ich emocje, chce zaglądać przez szyby, przez uchylone drzwi by niczego nie przeoczyć. Z tym, że takie podchody są niepotrzebne, bo autorka podaje nam wszystko na tacy. Szczegółowość opisu jest zdecydowanie jedną z mocniejszych stron tej lektury. Nie trzeba się się domyślać, nie trzeba gdybać - wysoce rozwinięta świadomość i umiejętność diagnozy narratorki pozwala dowiedzieć się wszystkiego, czego tylko dusza zapragnie. Ta narracja od pierwszych chwil przekonuje, przyciąga uwagę, sprawia, że nie mamy nic do dodania, nie mamy pytań. Tkwimy w tym zasłuchaniu i dziękujemy za tę jakże trzeźwo myślącą, spostrzegawczą narratorkę. Dzięki niej, przez tę historię się płynie: jest przystępna, przyjemna mimo bolesnej i nierzadko brutalnej treści.

"Genialna przyjaciółka" to opowieść o pokaleczonej, ale zwycięskiej przyjaźni dwóch całkowicie różnych od siebie młodych dziewcząt, które mimo tych sprzeczności połączone są grubą nicią zaufania i wierności. Ich przyjaźń to całe pasmo udręk, to setki łez wylewanych w poduszkę, myśli przykrych, pełnych złych wróżb. Z jednej strony przywiązane do siebie, w tej surowości czułe i oddane, z drugiej zacięte w rywalizacji, gniewne i skupione na własnym zwycięstwie. Złączone w swej ambicji, chęci zmiany, poprawy, do której dążą w zupełnie inny sposób. Cel jest ten sam, droga rozwidla się i prowadzi je innymi ścieżkami ale siła przyciągania jest tak wielka, że czytelnik wie, iż w pewnym momencie ich losy znów złączą się, jeśli nie fizycznie, to duchowo. Trwają przy sobie, myślami ciągle wędrują ścieżką, którą podąża ta druga.

Niczym magnesy ciągną do siebie, choć przysparza to wiele trosk, choć te ich zbliżenia nie zawsze są dla obu stron uskrzydlające. Biegną w swoją stronę, ściskają się czule, mimo że ten dotyk trochę parzy, a silny uścisk odbiera powietrze w płucach. Taka jest właśnie ta przyjaźń. Trująca, bolesna i uzależniająca.
Ale bije od niej jakiś ciepły, niewytłumaczalny blask, którego nie sposób czasem doszukać się w tych wzorowych, na pierwszy rzut oka poprawnych relacjach. Każda z nich, tej drugiej, przynosi jakiś promyk słońca, jakiś kawałek szczęścia, którego nie sposób osiągnąć samodzielnie. To piękna wymiana zupełnie różnych energii. To wyjątkowe połączenie pozwala trwać jednej i drugiej, nieskończenie. W poczuciu, że w tym walącym się świecie, jest choć jedno bezpieczne miejsce, do którego drzwi są zawsze na oścież otwarte.

* Tej opowieści czaru dodaje oczywiście włoski klimat, oplatający każdą niemal scenę. Tu na placu mieszają się donośne krzyki, duszne zapachy kuchni, wymykające się bezwstydnie na zewnątrz przez wiecznie otwarte okiennice i drzwi. Tu małe sekreciki poszczególnych rodzin, nie mają prawa utrzymać się zbyt długo w tajemnicy przed sąsiedzkim spojrzeniem. Plotki śmigają to w jedną, to w drugą stronę, ciągle doprawiane innym sosem. Neapolitańska młodzież pełna buty, z honorem wypisanym na twarzy, nie stroni od pogróżek. Dorastający chłopcy, z ledwo dostrzegalnym wąsikiem, bronią jak lwy swoich przyjaciółek. One, na wpół wystraszone- na wpół podekscytowane, ulegają młodzieńczym porywom niestabilnych jeszcze serc. Młodzi amanci i ich wybranki, tak zabawni i mimo swej brutalności, często przeuroczy w swych pierwszych próbach naśladowania dorosłego życia. Kwiecisty, literacki włoski język, wyuczony do perfekcji, nobilitujący mówcę, pełen wielkich słów miesza się wciąż z tzw. pospolitą włoszczyzną, "językiem ulicznym", brutalnym, prostym w swej formie.
Po prostu, czuć tę włoską żywotność, ten ogień włoskiej bezkompromisowości. Elena Ferrante dosłownie przenosi czytelnika w czasie i w miejscu, na gwarne przedmieścia Neapolu lat 50. Na szczęście, pozwala nam odbywać tę podróż kilkakrotnie, za sprawą kolejnych części tej historii.

"Coś w otaczających nas domach, ulicach, ludziach sprawiało, że życie w tym miejscu było nie do zniesienia. Dałoby się tu wytrzymać, gdyby uwolnić wyobraźnię i wymyślić wszystko na nowo. Do tego potrzeba polotu i fantazji, ale my dwie - tylko my dwie - miałyśmy ich pod dostatkiem."

Neapolitańskie przedmieścia, powojenna rzeczywistość lat 50, zbrukany, ciemny świat bez...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Niezwykła książka, przepełniona mitologią czasów dzieciństwa.

Niezwykła książka, przepełniona mitologią czasów dzieciństwa.

Pokaż mimo to

Książka wg mnie nie jest książka łatwą. Czytamy o przyjaźni między dwiema przyjaciółkami, ale szczerze trudno mi nazwać to przyjaźnią. Na razie. Ponieważ historia opisana w tej książce powoduje, że chcę przeczytać kolejne części. Głównie z powodu właśnie Eleny, jak jej życie się potoczy. Choć nie ukrywam, że obie bohaterki nieco mnie irytują, ale jednak coś mnie w tym intrygują. Czy polecam? Trudno powiedzieć. Jest to książka ładnie napisana, dzieje się w Neapolu, którego dążę miłym uczuciem. Spokojnie można przeczytać w jedno popołudnie, lecz ostrzegam, kto zacznie czytać będzie sie chciał dowiedzieć więcej, więc proponuje zarezerwować wiecej wolnego czasu. Ale miłośnicy książek zawsse i wszędzie go znajdą. Przy okazji kibicuje jednak Elenie, żeby się nieco wyrwała spod wpływu Lili.

Książka wg mnie nie jest książka łatwą. Czytamy o przyjaźni między dwiema przyjaciółkami, ale szczerze trudno mi nazwać to przyjaźnią. Na razie. Ponieważ historia opisana w tej książce powoduje, że chcę przeczytać kolejne części. Głównie z powodu właśnie Eleny, jak jej życie się potoczy. Choć nie ukrywam, że obie bohaterki nieco mnie irytują, ale jednak coś mnie w tym...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Wciągnęła mnie. Piękny język i super kompozycja, perspektywa z jakiej jest pisana bardzo mi się podoba. Naratorka się nie wybiela, równo opisuje co myśli i czuję choć nie są to zawsze kwieciste myśli. Taka inna. Polecam

Wciągnęła mnie. Piękny język i super kompozycja, perspektywa z jakiej jest pisana bardzo mi się podoba. Naratorka się nie wybiela, równo opisuje co myśli i czuję choć nie są to zawsze kwieciste myśli. Taka inna. Polecam

Pokaż mimo to

Z mojej biblioteczki wyciągnęłam książkę Eleny Ferrante „Genialna przyjaciółka” i spędziłam z nią trzy wieczory. Bardzo ciekawa lektura. Z początku czekałam na jakieś spektakularne akcje, wydarzenia, przygody, a potem dałam się uwieść banalnemu życiu dwóch dziewczynek i ich ciasnego świata, z którego próbowały się wyrwać. Autorka zmierzyła się z trudnym zadaniem, bo pisanie o codziennym, brutalnym życiu i jałowej egzystencji lat 50 w Neapolu nie jest łatwym tematem, by zaciekawić dzisiejszego niecierpliwego czytelnika, a jednak myślę, że jej się to udało. Jeśli ktoś szuka spektakularnych zwrotów akcji i dramatycznych wydarzeń to się rozczaruje. Autorka prowadzi nas po obskurnych domach bohaterów dzielnicy, których ograniczenia i bieda są dziedziczne, a przemoc i agresja na porządku dziennym i powoli wciąga nas w świat, w którym dziwnym trafem przyszło żyć dziewczynkom czującym, że do tego świata nie pasują.
Dzisiejszy czytelnik z lekkim trudem wchodzi w sferę kłopotów jakie są udziałem Lili i Eleny, bo czasy się zmieniły i nieraz ciężko pojąć obowiązujący wtedy „kodeks honorowy”, ale historia przyjaźni jest ciekawa, a postać Lilli niewątpliwie jest tu największą atrakcją. Książka na pewno zadowoli czytelnika doceniającego naturalność i stawiającego na autentyzm. Poza tym przyjemnie jest przekonać się jaką drogę pokonały Włoszki przez te 70 lat. Polecam.

Z mojej biblioteczki wyciągnęłam książkę Eleny Ferrante „Genialna przyjaciółka” i spędziłam z nią trzy wieczory. Bardzo ciekawa lektura. Z początku czekałam na jakieś spektakularne akcje, wydarzenia, przygody, a potem dałam się uwieść banalnemu życiu dwóch dziewczynek i ich ciasnego świata, z którego próbowały się wyrwać. Autorka zmierzyła się z trudnym zadaniem, bo pisanie...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Historia przyjaźni dwóch dziewczynek w powojennym Neapolu, w dość biednej i pełnej przemocy dzielnicy. W świeży sposób i trzymający w napięciu pokazana jest relacja między dziewczynkami, pełna rywalizacji i napięcia.

Historia przyjaźni dwóch dziewczynek w powojennym Neapolu, w dość biednej i pełnej przemocy dzielnicy. W świeży sposób i trzymający w napięciu pokazana jest relacja między dziewczynkami, pełna rywalizacji i napięcia.

Pokaż mimo to

Włochy kończą się na Rzymie, poniżej jest już Afryka Północna? Genialna przyjaciółka udowadnia, że ten złośliwy stereotyp wymyślony zapewne przez mieszkańców Włoch Północnych jest – jak to ze stereotypami bywa – chybiony. Sama książka udowadnia, że prawdziwa jest teza odwrotna – Włochy, a może i cały świat, mieszczą się w biednej dzielnicy na peryferiach Neapolu…

Książka zaczyna się w momencie, gdy główne bohaterki – narratorka Elena (Lenù) i Lila, z którą jej życie jest splecione, mają po 66 lat… Jest rok 2010. Szybko cofamy się do roku 1950, bohaterki są sześcioletnimi dziewczynkami, które zaczynają naukę w szkole podstawowej na obrzeżach Neapolu. Książka kończy się dziesięć lat później, kiedy obie (z przytupem) kończą dzieciństwo.

Świat przedstawiony w powieści – mimo, że dzieli nas od drugiej połowy dwudziestego wieku pozornie niewiele – jest zupełnie innym miejscem, niż dziś. Nie chodzi tylko o biedę, brak środków masowego przekazu (wydarzeniem jest pojawienie się pierwszego telewizora w dzielnicy zamieszkiwanej przez Lenù i Lilę), dzięki któremu udaje się skondensować całą znaną przez bohaterki rzeczywistość w ich sąsiedztwie. Nie chodzi też o brak samochodów – co wywołuje zbliżony efekt – przemieszczanie się między dzielnicami, czy poza Neapol, zdarza się sporadycznie. Największą przepaść między współczesnością, a połową dwudziestego wieku, unaoczniają opisy szkoły.

Lila i Lenù rozpoczynają naukę w szkole podstawowej, która dla prawie wszystkich mieszkańców ich świata jest pierwszym i ostatnim etapem edukacji. Nieliczni - ci, których na to stać - kontynuują naukę w gimnazjum, o istnieniu liceum, póki Lenu nie rozpocznie w nim nauki, mieszkańcy tego świata nawet nie wiedzą. Nie wszyscy dorośli potrafią czytać, książki i gazety są niemal zupełnie nieobecne… Podręczniki – używane, zniszczone i spleśniałe – prawie wszystkim dzieciom dostarcza nauczycielka.

Bodaj najistotniejszym motywem pozafabularnym, jaki przewija się przez tę książkę, jest namysł nad tym, jak ktoś mówi i konfrontacja tego ze sposobem mówienia narratorki. Być może najważniejszym bohaterem – choć niewymienionym wśród postaci na początku książki – jest język, jakim posługują się bohaterowie. To on ich spaja, w pewnym sensie stygmatyzuje, wyznacza w iście Wittgensteinowskim sensie granice ich świata („Granice mojego języka wskazują granice mojego świata” - Wittgenstein). Narratorka Lenù, często relacjonując tę, czy inną historię, pisze, że sama powiedziała coś „w pięknym języku włoskim” albo „posługując się językiem literackim”, a Lila, albo inny adwersarz, odpowiedzieli jej „w dialekcie”, czyli po prostu gwarą.

Lenù, jako pilna i ambitna uczennica, wgryzająca się z zapałem w ów „piękny włoski język literacki”, nie wyśmiewa jednak neapolitańskiej gwary. Pragnie od niej uciec, bo rozumie, że w pewnym sensie, to ona jest spoiwem, które ją, jej rodzinę, Lilę i wszystkich innych bohaterów trzyma w biedzie, prymitywności, wulgarności i przemocy, których Lenù nienawidzi.

Włochy kończą się na Rzymie, poniżej jest już Afryka Północna? Genialna przyjaciółka udowadnia, że ten złośliwy stereotyp wymyślony zapewne przez mieszkańców Włoch Północnych jest – jak to ze stereotypami bywa – chybiony. Sama książka udowadnia, że prawdziwa jest teza odwrotna – Włochy, a może i cały świat, mieszczą się w biednej dzielnicy na peryferiach Neapolu…

Książka...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Mnie nie wciągnęła, nie wiem czy dam szansę kolejnej części.

Mnie nie wciągnęła, nie wiem czy dam szansę kolejnej części.

Pokaż mimo to

Powieść wciągająca, przyjemnie się czyta.

Powieść wciągająca, przyjemnie się czyta.

Pokaż mimo to