Rzeźnia numer pięć

Jedna z lepszych i najbardziej inspirujących pozycji, do których miałam okazję zajrzeć. Lektura wciągnęła mnie bez reszty, a język, jakim napisana jest powieść, pozwolił na szybkie przeczytanie jej. To była moja pierwsza książka Vonneguta, ale z pewnością nie ostatnia!

Jedna z lepszych i najbardziej inspirujących pozycji, do których miałam okazję zajrzeć. Lektura wciągnęła mnie bez reszty, a język, jakim napisana jest powieść, pozwolił na szybkie przeczytanie jej. To była moja pierwsza książka Vonneguta, ale z pewnością nie ostatnia!

Pokaż mimo to

Są książki, od których jeszcze przed przeczytaniem oczekujemy uczty z patosu pełnego wzniosłych chwil i umoralniających rad, oraz tej bezkrytycznej jednostronności, przyprawiającej swym sztubactwem o mdłości, w naiwnej ocenie dobra i zła. Zła, na którego kanwie tworzone jest przecież „widowisko”. A wszystko to poddane jest obróbce termicznej w stałej i dobrze znanej temperaturze. Mianowicie temperaturze wrzenia ludzkich uczuć w sosie z sentymentalizmu wypacanego ochoczo, gdy brak jakiegokolwiek talentu i zwykłej odwagi. Dochodzą jeszcze celne kolnięcia pędzla, którym autor maluje bohomazy umęczonego, niezwyciężonego i sprawiedliwego bohatera, w jakim chcemy widzieć swoje własne romantyczne oblicze. Na domiar złego w naszej świadomości utrwaliło się, że wojna to taki czarno biały film, gdzie role tych dobrych i tych złych są już na stałe przypisane. I tak przez ten wrodzony obraz świata, który wdziera się wszędzie, determinując nas i nasze oczekiwania, spodziewamy się po podobnej literaturze, jak choćby ta, kolejnego teatrzyku w myśl zasad — opisanej powyżej oględnie — formy literackiej. Formy niezwykle konwencjonalnej: nudnej, przewidywalnej i powtarzalnej, o z góry ustalonych parytetach i konkluzjach. Nie o to chodzi w dobrej literaturze. Oceniać, ganić i nagradzać podług tych trywialnych, zawsze spersonalizowanych, uczuć w przypadku literatury nie ma sensu. Takie nasze dywagacje, o dobru i złu, o winnych i niewinnych może w rzeczywistości mają szansę sięgnąć jakiejś prawdy, gdy poddać narody, czy jakieś indywiduum takiej ocenie, lecz podchodzenie do literatury w taki sposób, nie ma nic wspólnego z jedyną prawdą, która liczy się w sztuce. Mianowicie z prawdą artystyczną — jedyną, jaka winna wpływać na ocenę książki i jaka powinna nas do nich przyciągać. Bo nie zapominajmy, że „Rzeźnia numer 5” Vonneguta, to przede wszystkim sztuka powieść; choć może ubrana w luźne szaty artystyczne, a zapatulona skrzętnie, na mróz oczekiwań czytelnika zdeterminowanego przez naszą rzeczywistość, w górnolotny moralitet, i to ten antywojenny. Za to muszę przyznać smakowicie przedstawiony — abstrahując rzecz jasna od tematyki — co czyni sam przekaz i temat, bo taka jest chyba rola każdego przekazu, że zostaje on w nas na dłużej. Oczywiście to, że akt zbombardowania bezbronnych stu pięćdziesięciu tysięcy ludzi, kimkolwiek oni byli, jest czynem jeśli nie haniebnym (bo zawsze będą tacy, co tak będą twierdzić), to chociaż bezsensownym, nie podlega przecież żadnej dyskusji, i chyba nie trzeba pisać o tym rozpraw ubranych w alfabet z tego, w tym wypadku bezsensownego patosu i sentymentalizmu, aby się ktoś o tym przekonał, traktując przy okazji czytelnika jak debila.

„Rzeźnia numer 5” Kurta Vonneguta na całe szczęście z sentymentami, patosem i konwencjonalną formą podobnego piśmiennictwa nie ma nic wspólnego. Jej aspekt antywojenny, pierwszy, o jakim się mówi w kontekście tej książki, a mówi się o niej tylko, że jest to największa antywojenna powieść, jaka powstała, jest przedstawiony z zachowaniem najważniejszego prawa sztuki. Mianowicie takiego, że musi ona przekłamywać (proszę nie zestawiać tego słowo w sensie prawdy historycznej — czymkolwiek ona jest — lecz w czysto użytkowy i bezpieczny, jak robi to sztuka — często z pożytkiem dla prawd ogólnych) nieco w opisie rzeczywistość: wyolbrzymiać ją, karykaturyzować (poprawcie mnie), poddawać impresji, aby była dostrzeżona i atrakcyjna dla czytelnika, którego, z racji na płaskość kartki papieru, trudniej przekonać do słowa pisanego, niż do muzyki, czy kina, będących bardziej namacalnych w odbiorze i jakże często trywialnie oddziałujących przez tę łatwość odbioru. Tak więc, a ni tu nie pochlipiemy nad rozlanym już mlekiem, a ni nie uświadczymy wzniosłego stylistycznie oratorstwa pełnego kurtuazji dla zwycięzców i bezwzględności dla pokonanych (prócz jasnego przekazu, że wojna nie tworzy zwycięzców i pokonanych tylko ruiny i miliony ofiar po obu stronach konfliktu), a ni nie dojrzymy w głównym nieszczęśniku samych siebie. I nie dlatego, żeby nasz czasoprzestrzenny pątnik nie był podobny do nas (wszak każdemu zdarzy się wypaść z czasu od czasu do czasu i spotkać kosmitów), lecz dlatego, iż jest największym nieudacznikiem, jakiego widziały wszystkie wojny, jakie stoczyła między sobą dzielna ludzkość. Bo kto by śmiał ujrzeć w pomocniku kapelana wojennego (istnieje taka fucha w ogóle?), wysłanego na wojnę bez broni i dobrych butów samego siebie? To po prostu w literaturze nie ma sensu i oddala nas od tej prawdy artystycznej; czyli od warsztatu autora, którym tworzył. Albowiem odkrywanie tego warsztatu jest najciekawszą intrygą każdej dobrze napisanej książki. Nie twierdzę też, że „Rzeźnia numer 5” to artystyczne arcydzieło w każdym calu, napisana za pomocą wysublimowanych narzędzi, i że potrafię takowe zidentyfikować, lecz choćby, i przede wszystkim, przez swą ciekawą narrację, wynikającą z rzeczywistości wykreowanego świata — somnambulicznej, wojennej, czyli samej w sobie odrealnionej od codzienności, kosmicznej (Tralfamadorskiej, bardziej kosmicznej niż czarna dziura), surrealistycznej, sterylnej jak skalpel przed operacją i beznamiętnej jak jego ostrze stworzone dla jednego celu, aby ciąć: u Vonneguta jego własną rzeczywistość, opartą na motywach autobiograficznych, na plasterki i składać z niej potwornego Frankensteina, tak atrakcyjnego, bo posiadającego iskierkę człowieczeństwa na tle swej potworności — jest tak udatna. Tak więc dostajemy niezwykle transcendentalny przestwór świetnie spełniający formę w tym artystycznym mniemaniu o sztuce, jaki posiada w miarę rozgarnięty czytelnik. A nawet ten czytelnik, który na zaloty sztuki jest, nie czuły, bądź nie potrafi jej dostrzec. Plus jeszcze slapstickowy język autora, krótka forma rozdziałów i celne treściwe akapity nadają wszystkiemu iście przyjemnej struktury, niewymagającej od czytelnika zbyt wiele, jak tylko dać się pochłonąć lekturze i wypaść na chwilę z czasu.

Bo nasz główny, przezabawny i przesympatyczny mruk, czyli szeregowy Billy Pilgrim jest w ciągłym czasoprzestrzennym letargu (to pewnie obrona emocjonalna nie jednego żołnierza przed przyjemnościami wojny). Świetnie to pasuje do jego „umiejętności” tworzącej wspaniałą i zabawną formę dla nieliniowej narracji, z której i tu autor nie co sobie dworuje, parafrazując mistrzów formy, gdzie przyczyną jego formalizmu narracyjnego jest pozaziemska cywilizacja, a nie natchnienie czy co tam każe tworzyć mistrzom, determinując autora do czynów szalonych i sterując losami bohaterów na polu dwoistości natury ludzkiej, stwarzając nam niezwykle atrakcyjny wielowarstwowy świat — czyli czystą sztukę rodem z Szekspira. W twórczości Vonneguta brak jest oczywiście jakiejkolwiek poetyckości czy artystycznych metafor i porównań (aby może tej parafrazy stało się zadość), lecz jest to jego autorska maniera, dopracowywana na przestrzeni kolejnych powieści, udatnie pasująca do całej kiczowatej konwencji tegoż dzieła o poważnej tematyce, nadając w ten sposób potrzebnego kontrastu, choćby po to, aby wydobyć z oklepanej tematyki, coś więcej. Trudno w każdym razie jest dziwić się drętwocie emocjonalnej Billy'ego Pielgrzyma, albowiem od kiedy porwali go kosmici, widzi swoje całe życie jak na dłoni, zna datę swojej śmierci i wszystkie przyszłe wydarzenia, tak więc dla jakichkolwiek emocji w tej jego rzeczywistości nie ma po prostu miejsca z czysto ewolucyjnego punktu widzenia (jeśli mniemać, że Tralfamadorczycy są na wyższym etapie ewolucji, w książce oczywiście taką mają spełniać rolę). Choć trzeba to zaznaczyć, aby analizy stało się zadość, przenosi się z jednego zdarzenia w inne pod wpływem zawsze jakichś silnych emocji — na przykład podczas aktu miłosnego, kiedy przenosi się z Tralfamadorskiego zoo, gdzie ku uciesze widowni robił „to” z inną porwaną ziemianką, do własnej sypialni o całe lata, gdzie męczyły go zmazy nocne — leżał akurat na elektrycznym podgrzewanym kocu, co wyjaśnia te zmazy. A może przeniósł się z sypialni, targany snami, do tego zoo? To uroki nieliniowej narracji. Takich pytań podczas lektury postawimy sobie wiele. Przy okazji takich przeskoków nasuwa się myśl o przenikaniu się różnych rzeczywistości. Nie wiemy, czy to sny, czy jawa i czy wszystko to nie dzieje się w umyśle szaleńca dotkniętego wojennym stresem pourazowym. Te przeskoki narracyjne są świetne, gdyż są ugruntowane spójnie w świat całej powieści, który wyczujemy na motywach z naszej codzienności, motywach tworzących też warstwy tej powieści, z jakich Vonnegut tworzy swoją powieść (tj. obłędu, wojny, SciFi, czy też parafrazując konwencje literackie i autobiograficzne wątki i wiele innych), co nadaje im literackiej autentyczności, a więc artystycznej prawdy. Dając nam do zrozumienia, przy pomocy tej jedynej uniwersalnej prawdy, że emocje, pod których wpływem działa ludzkość, to przecież główny katalizator wielu złych zdarzeń. Emocje, które swym umysłowym zasięgiem są w stanie jedynie objąć teraźniejszość, bez brania pod uwagę przyszłych konsekwencji. A tylko człowiek posiadający kontrolę nad tymi uniesieniami chwili, jest w stanie ujrzeć ją w szerszej perspektywie czasu, niczym Tralfamadorczycy widzący czas w całej jego rozciągłości, co da nam jedyny „sensowny” obraz wojny, czyli jej bezsens — tutaj spersonifikowany głównie wokoło bombardowania Drezna, jako przykład kwintesencji takiego bezsensownego działania. Lecz wyzucie się emocjonalności w świecie działającym pod ich wpływem nie obejdzie się bez konsekwencji. Człowiek apatyczny brany jest za wariata, tak więc zostaje odtrącony od społeczeństwa, co widać po losach nierozumianego wszędzie Billy’ego: choć wcale nie stara się być zrozumiany — wszak zna całą swoją przyszłość, więc wie, że działanie na tym poletku i jakimkolwiek innym jest bezsensowne, stąd wszystkie jego działania mogą wydawać się nam, lecz nie jemu, flegmatyczne — odrzucił instytucję jakiegokolwiek autorytetu. A flegmatyczne, bo posiadł umiejętność innego pojmowania czasu, co wiąże się, samo w sobie, z posiadaniem ogromnej inteligencji. Posiadł dzięki temu inny układ odniesienia, inny punkt obserwacji (Tralfamadorski), znacznie szerszy w skali niż wymachujących z entuzjazmem szabelką. Kosmici są u Vonneguta, parafrazując jeden z obrazów, jaki nadaje im popkultura, synonimem mądrości, rozwagi i rozumu, które odrzuciły działanie z pobudek sercowych, a ich cechy są równie nieprawdopodobne w spotkaniu na wojnie, jak ci kosmici na trawniku przed Białym Domem — gdzie rozum, rozwaga i mądrość też są rzadkimi gośćmi. Cała ta dydaktyka autora nabiera o tyle autentyczności, że wpleciona jest i wynika po części z formy dzieła, a nie z samej treści, która bez zamknięcia jej w najmniejszy kwant formy, jest zawsze nachalna i niesmaczna.

Zresztą, najlepiej w kwestii aspektu antywojennego opisał swoją książkę sam autor: „krótka i popaprana, bo o masakrze nie sposób powiedzieć nic inteligentnego”. Ja żadnej masakry na własne oczy nie widziałem, lecz ten wykoślawiony opis rzeczywistości, w myśl nieliniowości przedstawionych wydarzeń, i absurdalności oraz szczególnie niezwykłej apatyczności patrzenia na wojnę (i na wszystko inne) głównego bohatera, czyni mi tę masakrę taką, jaka mogłaby być każda masakra w tym podstawowym sposobie jej odczuwania (cokolwiek to znaczy, bo trudno to nawet pojąć). Człowiek chyba wariuje, albo się wyłącza, czy jakoś tak, jeśli nie miał szczęścia umrzeć. A wręcz, jak tutaj, przenosi się myślami w czasie — w wyimaginowaną przyszłość, bądź przeżytą przeszłość, i idąc za radą Tralfamadorczyków, kontemplując tylko przyjemne chwile z życia (nasz bohater dopiero uczy się tej techniki patrzenia na czas). Takie konkluzje pojawiają się całkiem naturalnie i są przesiąknięte dobrem, choć jak już wspominałem, są najmniej ważne dla oceny książki.

Gdyż autor mówi (bo jest to jednak książka i autor, który przede wszystkim coś chce nam powiedzieć), że trzeba chcieć spojrzeć na takie wydarzenia z góry, z dala od własnych przekonań i wierzeń, tak jak robią to widzące w czterech wymiarach i potrafiące podróżować w czasie Tralfamadorczycy, a nie od strony tego przyjętego dobra bądź zła, tej sentymentalnej emocjonalności zdolnej czynić tak wiele dobrego jak i wywoływać pożogi i — co gorsza — kazać znajdywać usprawiedliwienie dla ich przyczyn. Obecnością tych istot rodem z kiczowatych filmów z lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku, przedstawionych równie kiczowato — wyglądają jak przepychaczki do klozetu, z dłonią zamiast głowy i oka na tej dłoni; ale to dlatego, że widzimy tylko w trzech wymiarach — autor wkłada te dywagacje w sferę mrzonek podobnym mrzonkom o latających spodkach, bo równie dobrze, człowiek jak wojny może próbować powstrzymać lodowce. Po prostu potrzebujemy innego, nowego punktu obserwacji, wyjałowionego z emocjonalności i sentymentalizmu, dając też do zrozumienia, i to wg. mnie najważniejszy przekaz, że psują one lekturę każdej książki. Dla mnie najważniejsze jest, że cała niecodzienna konwencja książki, w jaką autor ubrał główną kanwę powieści, to tylko, i aż, stylistyczna technika, którą pisarz wykorzystał, tworząc niekonwencjonalny sposób obserwacji tych skonwencjonalizowanych przez literaturę aspektów — co czyni mi je niezwykle atrakcyjnymi i znośnymi, gdyż gdy jakiś autor pisze o podobnych sprawach, używając tego całego patosu, waląc w nasze emocje jak chochlą po garach, to po prostu daję sobie z jego dziełem spokój (chodzi mi tu cały czas o formę powieści, a nie literaturę faktu, czy dobry reportaż, bo powieść przede wszystkim winna być oceniana za warsztat i formę, a nie przesłanie i treść. Rzecz jasna dobry artysta, dobry pisarz, zawsze napisze książkę, chcący czy nie chcący, o dobrym przesłaniu — taka już natura człowieka będącego w czymś dobrym). Ta absurdalna i wyjałowiona z emocji stylistyka Vonneguta oraz forma narracji narzucona przez świetne motywy SciFi (nie wspominając już o milionie pomniejszych z innych dziedzin wartości, z których czerpie szary Amerykanin wzięty tu na tapetę), jest atrakcyjna już sama w sobie. Wszechobecny czarny humor, błyskotliwa ironia i satyra, czynią z książki Vonneguta dzieło po prostu ciekawe. Zaś dla wszystkich potrzebujących rad i morałów w sferze aspektu antywojennego, z którego, wnioskując po recenzjach i opiniach o „Schlachthof-fünf”, wielu czytelników jest niezadowolona, gdyż nie sprostała ich oczekiwań w tym względzie (nie potrafię sobie nawet wyobrazić tych oczekiwań, ale zostawmy to już), winno nam wystarczyć, że autor zasmakował tej wojennej rzeczywistości na własnej skórze, a jako odważny i w jakimś sensie utalentowany pisarz mógł z tymi przeżyciami, zrobić co mu się żywnie podobało, a nie to, co podoba się lubiącym konwencjonalną pisaninę. Zdarza się i tak, szkoda, że tak rzadko.

Fragment, gdzie bohater ogląda propagandowy film amerykańskich Air Force, o skuteczności, potrzebie i mechanizmie bombardowań, wspak, to czysta poezja.

Są książki, od których jeszcze przed przeczytaniem oczekujemy uczty z patosu pełnego wzniosłych chwil i umoralniających rad, oraz tej bezkrytycznej jednostronności, przyprawiającej swym sztubactwem o mdłości, w naiwnej ocenie dobra i zła. Zła, na którego kanwie tworzone jest przecież „widowisko”. A wszystko to poddane jest obróbce termicznej w stałej i dobrze znanej...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Zawiła, niejasna, niedosłowna, ale jednocześnie mocna, smutna i emanująca pozorną obojętnością. Nie jest to łatwy tekst do czytania w wolnej chwili. Wymaga nastroju.

Zawiła, niejasna, niedosłowna, ale jednocześnie mocna, smutna i emanująca pozorną obojętnością. Nie jest to łatwy tekst do czytania w wolnej chwili. Wymaga nastroju.

Pokaż mimo to

Doceniam to, jakim językiem opowiedziana jest historia, chaos (jak na wojnie) i prostota (tez jak na wojnie). Ale sam styl był dla mnie czasami co najmniej irytujący (powtarzane w co drugim akapicie „Zdarza się”), natomiast bardzo pasował w opisach powieści Trouta.

Doceniam to, jakim językiem opowiedziana jest historia, chaos (jak na wojnie) i prostota (tez jak na wojnie). Ale sam styl był dla mnie czasami co najmniej irytujący (powtarzane w co drugim akapicie „Zdarza się”), natomiast bardzo pasował w opisach powieści Trouta.

Pokaż mimo to

Genialna książka. Po pierwsze - wyjątkowy styl. Czyta się bardzo przyjemnie i z uśmiechem na ustach (oczywiście moja subiektywna opinia, nie każdemu musi podejść). Wojna opisana z dużym dystansem, z punktu widzenia zwykłego człowieka. Warto zastanowić się nad wątkiem science-ficton - czy faktycznie bohater został porwany przez kosmitów, czy też może w ten sposób odreagowuję psychicznie traumę którą przeżył podczas drugiej wojny światowej?

Genialna książka. Po pierwsze - wyjątkowy styl. Czyta się bardzo przyjemnie i z uśmiechem na ustach (oczywiście moja subiektywna opinia, nie każdemu musi podejść). Wojna opisana z dużym dystansem, z punktu widzenia zwykłego człowieka. Warto zastanowić się nad wątkiem science-ficton - czy faktycznie bohater został porwany przez kosmitów, czy też może w ten sposób odreagowuję...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Ten kto widział śmierć tysięcy ludzi i zaznał cierpienia wojny, nagle przestaje przejmować się śmiercią pojedynczych osób. Zdarza się. Książka dosyć pokręcona, ale to pokazuje, że i wojna normalna nie jest i zostawia człowieka na zawsze lekko zdeformowanego. Nie jest to jednak książka jakoś silnie na mnie oddziałowująca. W tematyce wojennej można znaleźć lepsze.

Ten kto widział śmierć tysięcy ludzi i zaznał cierpienia wojny, nagle przestaje przejmować się śmiercią pojedynczych osób. Zdarza się. Książka dosyć pokręcona, ale to pokazuje, że i wojna normalna nie jest i zostawia człowieka na zawsze lekko zdeformowanego. Nie jest to jednak książka jakoś silnie na mnie oddziałowująca. W tematyce wojennej można znaleźć lepsze.

Pokaż mimo to

Klasyk wypromowany na arcydzieło literatury światowej, jedną z największych powieści antywojennych, książkę -manifest.. Niestety, nie odnalazłam w niej tych cech. Doceniam i lubię czarny humor i cynizm, jednak nie tego tutaj szukałam. Nie urzekła mnie i zabrakło mi, wspominanego nieustannie przy jej tytule, dobitnego i stanowczego antywojennego przekazu. Jest wiele innych książek, które dużo bardziej przekonująco rozprawiają się z tematem wojny (jak chociażby często wspominany Remarque i "Na Zachodze bez zmian").
Główny bohater - straumatyzowany świadek bombardowania Drezna - tkwi w emocjonalnym odrętwieniu i stąd też z gorzkim cynizmem i pewną wręcz obojętnością opisuje dramatyczne wydarzenia ze swojego życia. Ta obojętność, w miarę czytania, udziela się też niestety czytelnikowi. "Zdarza się".

Klasyk wypromowany na arcydzieło literatury światowej, jedną z największych powieści antywojennych, książkę -manifest.. Niestety, nie odnalazłam w niej tych cech. Doceniam i lubię czarny humor i cynizm, jednak nie tego tutaj szukałam. Nie urzekła mnie i zabrakło mi, wspominanego nieustannie przy jej tytule, dobitnego i stanowczego antywojennego przekazu. Jest wiele innych...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Wiem, że jest to jedna z najsłynniejszych i najbardziej popularnych książek antywojennych. Znajduje się w wielu zestawianiach książek, które "każdy powinien przeczytać". Może i zasłużenie, ale... Mnie nie zachwyciła. Cały czas się zastanawiałam o co właściwi chodzi i niestety nie wymyśliłam. Widzę nawet tutaj wiele zachwyconych komentarzy i zastanawiam się jak to? Chętnie bym posłuchała wyjaśnień kogoś co takiego jest w tej książce i co mi umknęło...

Wiem, że jest to jedna z najsłynniejszych i najbardziej popularnych książek antywojennych. Znajduje się w wielu zestawianiach książek, które "każdy powinien przeczytać". Może i zasłużenie, ale... Mnie nie zachwyciła. Cały czas się zastanawiałam o co właściwi chodzi i niestety nie wymyśliłam. Widzę nawet tutaj wiele zachwyconych komentarzy i zastanawiam się jak to? Chętnie...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Pamiętnik starego człowieka, któremu (według mnie) wszystko się miesza. Nic ciekawego dla mnie.(4/10⭐)

Pamiętnik starego człowieka, któremu (według mnie) wszystko się miesza. Nic ciekawego dla mnie.(4/10⭐)

Pokaż mimo to