Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury

Przestrzeliłam. Kiedy dawno temu pierwszy raz czytałam tę książkę, nic nie rozumiałam, ale wydawałam się sobie mądra, że ją czytam. Kiedy teraz spróbowałam do niej wrócić, odkryłam, że w międzyczasie poznałam z pierwszej ręki wiele koncepcji i teorii, na których Janion się opiera, więc to, co ona sama pisze, nie jest już dla mnie odkrywcze. Przyjemne też nie, eseje wydają mi się jakieś porwane i nie porażają głębią analizy.

Przestrzeliłam. Kiedy dawno temu pierwszy raz czytałam tę książkę, nic nie rozumiałam, ale wydawałam się sobie mądra, że ją czytam. Kiedy teraz spróbowałam do niej wrócić, odkryłam, że w międzyczasie poznałam z pierwszej ręki wiele koncepcji i teorii, na których Janion się opiera, więc to, co ona sama pisze, nie jest już dla mnie odkrywcze. Przyjemne też nie, eseje wydają...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

„Niesamowita Słowiańszczyzna” Marii Janion to osiem tekstów wybitnej humanistki podzielonych na dwie części. Ich wspólnym łącznikiem jest tytułowa Słowiańszczyzna, interpretowana w bardzo szerokim zakresie znaczeniowym, gdyż w ujęciu autorki nie jest to tylko pojęcie historyczno-geograficzne, ale także kulturowe i ideologiczne. Jak zawsze zatem w przypadku książek profesor Janion, mamy do czynienia z próbą nowego odczytania starych i zdawałoby się pozbawionych już znaczenia faktów i idei. Warto zaznaczyć, że książka ukazała się w 2006 roku, co ze względu na poruszane w niej zagadnienia jest dość istotną informacją.

Pierwsza część książki zrobiła na mnie ogromne wrażenie. To Maria Janion jaką znam i lubię czytać najbardziej. W genialnych tekstach autorka kreśli przed nami oryginalne wizje dotyczące przeszłości, w których Słowiańszczyzna staje się naprawdę niesamowita. Oczywiście zdaję sobie sprawę, że dla osób zainteresowanych tematem początków polskiej państwowości, argumentacje historyczne autorki mogą budzić pewne wątpliwości, co do ich rzeczywistego wpływu na ówczesne realia. Mówię tutaj głównie o chrześcijańskim obrządku słowiańskim oraz związanej z nim interpretacji buntu Masława. Historycy raczej są zgodni, że prawdopodobieństwo przymusowego chrztu księcia Wiślan pod naporem Państwa Wielkomorawskiego jest bardzo wysokie, ale trudno z tego epizodu - dotyczącego przecież głównie postaci plemiennego wodza i jego najbliższego otoczenia - wyciągać tak daleko idące wnioski, jakoby obrządek ten stanowił jakąś konkretną siłę we wczesnopiastowskiej państwowości. Ale nie sądzę też, aby naświetlenie tego typu historycznych dywagacji były wyłączonym celem Marii Janion. To tylko pretekst, gdyż autorce chodzi o coś innego. Tekst „Niesamowita słowiańszczyzna” należy raczej odczytywać jako ukazanie pewnej wizji innej drogi niż ta, którą historycznie poszliśmy. A mianowicie: co by było, gdyby polskość wyrosła nie wokół łacińskiego katolicyzmu, który stał się fundamentem naszych dziejów, ale właśnie wokół tolerancyjnego i postępowego jak na owe czasy chrześcijaństwa w wydaniu Cyryla i Metodego, apostołów Słowian?

To bardzo ciekawa kwestia, która wypływa nijako na pograniczu kolejnych rozważań prof. Janion o cenie, jaką przyszło zapłacić tytułowej Słowiańszczyźnie, aby mogła ona przetrwać w brutalnym zderzeniu z historyczną koniecznością. Właśnie takie nowatorskie podejście do zagadnienie sprawia, że część pierwszą „Niesamowitej Słowiańszczyzny” czyta się naprawdę doskonale. Profesor Janion pełni w niej rolę przewodniczki po dawno zapomnianej i nieuświadomionej przeszłości, z której tak wiele możemy przecież się nauczyć o nas samych. I to jest coś absolutnie genialnego i wartego przeczytania.

Ale część druga, po tak wspaniałych tekstach dotyczących przeszłości, niestety jest dla mnie nieco rozczarowująca. Nie mówię, że nie ciekawa, że nie odkrywcza, ale jednak burząca wcześniej wypracowaną atmosferę niesamowitości. Część druga jest bowiem poświęcona w dużej mierze aktualnej „Słowiańszczyźnie”, którą należy rozumieć jako współczesną Polskę, Polaków i hołubionych przez nich przesądów i narodowych mitów. To niejako wejście w nasze wspólne bagienko ideologicznych sporów i wizji, w którym coraz mocniej toniemy jako ludzka wspólnota. Rok 2005 w historii Polski miał ogromne znacznie, albowiem wyznaczał ostateczny kres władzy postkomunistów, których konflikt z obozem postsolidarnościowym wyczerpał swoją polityczną moc. Jego miejsce zaczynał natomiast zastępować inny konflikt, który trwa właściwie do dzisiaj, a mianowicie konflikt nadal „romantycznego”, w ocenie autorki, nacjonalizmu i konserwatyzmu społecznego z postępującą rewolucją liberalizmu i swobody obyczajowej. Nie żebym wzbraniał autorce zabrania głosu w tych sprawach, natomiast chcę jeszcze raz powtórzyć, że „Niesamowita Słowiańszczyzna” w części drugiej traci dla mnie tą swoją tytułową niesamowitość i staje się kolejną odsłoną omówionego wyżej sporu (szczególnie przy dwóch ostatnich esejach doświadczyłem tego uczucia najmocniej). Owszem, opisanego z właściwą autorce erudycją i własną wizją współczesności, ale jednak całkowicie przeze mnie niespodziewanego. Ten przeskok z tajemniczej i mało znanej „Słowiańszczyzny naszych przodków” w sam środek aż za dobrze mi znanej polskiej „Słowiańszczyzny współczesności” po prostu nie był tym, co chciałem w tej książce przeczytać.

Mimo wszystko uważam, że „Niesamowita słowiańszczyzna” to wartościowa książka i jak najbardziej godna polecenia. Daje bowiem dużo tematów do przemyśleń. Maria Janion odsłania przed nami własną interpretację odległej przeszłości i współczesności. Wszyscy, czy tego chcemy czy nie, tkwimy korzeniami w tej Słowiańszczyźnie, z której anonimowej masy przed wiekami wyszliśmy w kierunku miejsca, które zajmujemy obecnie, i z którego ruszymy w dalszą drogę, ku nieznanemu nam jeszcze kierunkowi.

„Niesamowita Słowiańszczyzna” Marii Janion to osiem tekstów wybitnej humanistki podzielonych na dwie części. Ich wspólnym łącznikiem jest tytułowa Słowiańszczyzna, interpretowana w bardzo szerokim zakresie znaczeniowym, gdyż w ujęciu autorki nie jest to tylko pojęcie historyczno-geograficzne, ale także kulturowe i ideologiczne. Jak zawsze zatem w przypadku książek profesor...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

„Niesamowita słowiańszczyzna” pomogła mi dojrzeć w myśleniu o labilnej pozycji Polski na kontinuum „lepszy-gorszy” w odniesieniu do Wschodu i Zachodu. Po lekturze czuję większą ostrożność w ocenianiu/osądzaniu stanu ducha narodu i jego przywar - praca tłumaczy szczegółowo genealogię pułapek, w które wpada przypadek Polski.

Dzięki licznym przypisom znalazłem parę interesujących mnie lektur. Przez wszczepioną niechęć do romantyzmu przez banalne stwierdzenia „sarmatyzm - warcholstwo, pijaństwo” moich polonistów, ciężko przechodziłem przez znaczne części książki o romantyzmie.

Fakt czytania książki dzień śmierci autorki jest dla mnie pewnym przeżyciem.

„Niesamowita słowiańszczyzna” pomogła mi dojrzeć w myśleniu o labilnej pozycji Polski na kontinuum „lepszy-gorszy” w odniesieniu do Wschodu i Zachodu. Po lekturze czuję większą ostrożność w ocenianiu/osądzaniu stanu ducha narodu i jego przywar - praca tłumaczy szczegółowo genealogię pułapek, w które wpada przypadek Polski.

Dzięki licznym przypisom znalazłem parę...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Romantyzm, ale nie szkolny... Cierpienie, fobie, traumy narodowe i osobiste... Wszystko jest w tej książce. Nie powinni jej czytać bojowi patrioci, ci którzy szukają narodu, gdzie go nie ma... Fascynujące...

Romantyzm, ale nie szkolny... Cierpienie, fobie, traumy narodowe i osobiste... Wszystko jest w tej książce. Nie powinni jej czytać bojowi patrioci, ci którzy szukają narodu, gdzie go nie ma... Fascynujące...

Pokaż mimo to

Bez wątpienia niniejsza rozprawa otwiera oczy na wiele spraw, o których wcześniej nie myślałem - albo o których myśleć nie mogłem dogłębnie, ze względu na ograniczony zasób wiedzy. W tym aspekcie książka sprawdza się idealnie, jako poszerzenie wiedzy, rozryglowanie drzwi do świata monografii języko- i kulturoznawczych. Niejednokrotnie wrócę do obszernej bibliografii, na którą powołuje się autorka.

Żal tylko, że jeszcze szerzej nie jest przedstawiona tytułowa słowiańszczyzna - jej korzenie i wpływ na dzisiejszą Polskę. Maria Janion znacząco zaostrzyła mój apetyt na tego typu informacje. Może jednak opracowanie, tego co wydaje mi się, że brakuje, jest dostateczne, a moje odczucie jest swego rodzaju błędem poznawczym, niezrozumieniem wartości, które niesie książka.

Tutaj też zarysowuje się mały minus, który prześladował mnie przez całą książkę - jako naturszczykowi kulturoznawstwa i tematyki słowiańskiej, zabrakło mi ukierunkowania ze strony autorki. Po książce rozsiane są wielorakie przyczynki do rozmyślań i wskazówki, ale ktoś początkujący, nieodnajdujący się dostatecznie w temacie może poczuć się nieco zagubiony.

Nieco odstaje poziomem końcówka książki, która momentami wydaje się wręcz nieprzystająca tematycznie do początku i środka. Największe wrażenie zrobiły na mnie wywody na temat naszej zatraconej tradycji, historii słowiańskich wierzeń i tego, co z nich wynieśliśmy, a czego nie. Ostatnie rozdziały zaś zdały mi się zbyteczne, nie chciałbym doprowadzać do przesady, ale przemknęła mi myśl, że stanowić mają pewną "wartość szoku". Eseje o homospołeczności, a potem Polonii oraz współczesności chociaż szalenie zajmujące, sprawiły, że nieco oderwałem się od tego, co uważałem za clou książki, to jest słowiańszczyznę. Być może, jak już wspomniałem, był to powód braku odpowiedniego kierunkowania - czego oczekiwać i w którą stronę zmierza książka. Końcowe aspekty współczesności zdały mi się nieco już przebrzmiałe, chciałbym zobaczyć odświeżony pogląd na Polskę. Bo chociaż wiele omówionych bolączek początku XXI wieku wciąż pozostało, w kulturze memów przeszły one pewną transformację.

Polecam, zwłaszcza za pierwszą połowę, która genialnie przedstawiała - informacyjnie i językowo - poruszaną problematykę. Zwłaszcza jeśli zastanawiamy się, dlaczego Polacy są dzisiaj tacy zaginieni - dla wschodnich Słowian zbyt zachodni, dla zachodu - zbyt słowiańscy.

Bez wątpienia niniejsza rozprawa otwiera oczy na wiele spraw, o których wcześniej nie myślałem - albo o których myśleć nie mogłem dogłębnie, ze względu na ograniczony zasób wiedzy. W tym aspekcie książka sprawdza się idealnie, jako poszerzenie wiedzy, rozryglowanie drzwi do świata monografii języko- i kulturoznawczych. Niejednokrotnie wrócę do obszernej bibliografii, na...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Zbiór akademickich esejów traktujących, po pierwsze, o utracie słowiańskiej tożsamości pod naporem latynizacji, a po drugie, o licznych fantazmatach występujących w literaturze polskiej, mających swe źródło, zwykle, w romantyzmie.

Pierwszy z podjętych tematów – wyeksponowany w tytule i na okładce – jest niezwykle pociągający. Szczerze mówiąc do czasu Janion nie przychodziło mi za bardzo do głowy, że jako Słowianie zostaliśmy wykorzenieni ze swej cywilizacji. A przecież piszemy obcym alfabetem, nie wierzymy w swoich pradawnych bogów, wyznajemy obce wartości. Okazuje się też, że latynizacja nie przebiegała pokojowo. Opór nowej cywilizacji stawiał chociażby mazowiecki książę Masław. Inne wątki wchodzenia polskich Słowian w orbitę chrześcijaństwa także są niezwykle ciekawe, chociażby ten dotyczący obecności na ziemiach polskich obrządku słowiańskiego, alternatywy wobec tradycyjnego – łacińskiego.

Autorka pochyla się też nad najróżniejszymi fantazmatami, mającymi zakorzenienie przede wszystkim w romantyzmie, które tworzą polską tożsamość czy chociażby charakter. Mamy więc trochę o mesjanizmie, mistycyzmie, alegoriach Polski i polskości. Czasami, wydaje się, Janion jednak przesadza, jej akademicki wywód zrywa z rzeczywistością. Inaczej nie potrafię wytłumaczyć jej tezy, jakoby chęć tworzenia politycznych stowarzyszeń miała mieć źródło w homoerotyzmie (sic!).

Krótko – siłą pozycji jest analiza konfrontacji Słowiańszczyzny z chrześcijaństwem. Reszta: mocno, czasami zbyt mocno, akademicka.

Zbiór akademickich esejów traktujących, po pierwsze, o utracie słowiańskiej tożsamości pod naporem latynizacji, a po drugie, o licznych fantazmatach występujących w literaturze polskiej, mających swe źródło, zwykle, w romantyzmie.

Pierwszy z podjętych tematów – wyeksponowany w tytule i na okładce – jest niezwykle pociągający. Szczerze mówiąc do czasu Janion nie...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Wspaniała, przenikliwa dekonstrukcja mitu idei (post-)romantycznych prześladującego od wieków "Chrystusa narodów". Cała prawda o naszych kompleksach i o naszym peryferyjnym miejscu w kulturze europejskiej.

Wspaniała, przenikliwa dekonstrukcja mitu idei (post-)romantycznych prześladującego od wieków "Chrystusa narodów". Cała prawda o naszych kompleksach i o naszym peryferyjnym miejscu w kulturze europejskiej.

Pokaż mimo to

https://www.facebook.com/KsiazkiIlubCzasopisma/

Dzięki wielkim narodowym wieszczom, myślicielom i literatom formowało się przeświadczenie Polaków o wielkiej wadze własnego narodu. Wybrańców, zbawicieli Europy i świata, często gromionych przez złych najeźdźców chcących zniszczyć całe to piękno, którego Polacy-Słowianie byli obrońcami. "Niesamowita Słowiańszczyzna" Marii Janion to zbiór esejów przybliżających nam proces formowania się polskiej myśli narodowej, wszelkich mitów i fantazmatów poprzez rzut okna na literaturę. Janion analizując przykłady z literatury i historii, sięga bardzo głęboko bo do samego przyjęcia przez Słowian wiary chrześcijańskiej, wiele jest o możliwym słowiańskim rycie tego wyznania wypartym przez bardzo wpływowy ryt łaciński - w gruncie rzeczy niszczący resztki słowiańskiej, rodzimej kultury.

Poruszane są także kwestie umiejscowienia Polski w Europie oraz wszelakich wpływów jakim ulegali mieszkańcy ziem nad Wisłą. Od tych zachodnich związanych z kulturą łacińska po te wschodnie, orientalne tak widoczne w szlacheckich ubiorze czy orężu. Polska od zawsze rozdarta była między wschodem i zachodem, a badaczka literatury na wyrazistych przykładach pokazuje czym to skutkowało. Janion nie waha się stawiać obrazoburczych tez, na których poparcie przedstawia ciekawe przykłady. Dzięki jej tekstom na nowo można odkryć utwory chociażby Adama Mickiewicza.

Spotkałem się z wieloma niepochlebnymi opiniami na temat publikacji pióra Marii Janion. Pośród takich inwektyw jak lewackie wypociny czy postmodernistyczny bełkot pojawiały się także znacznie gorsze, których przytaczać nie chce. To też mówi wiele o nas samych, o Polakach wciąż niepotrafiących zdobyć się na inne postrzeganie historii własnego narodu niż utarty mesjanistyczno-martyrologiczny sznyt zaszczepiony przez literaturę i lekcje historii. A może warto spojrzeć na historię Polski w szerszym kontekście usuwającym na dalszy plan przeświadczenie o zbawczej dla świata roli? Nie chodzi o popadanie w kompleksy z powodu narodowych przywar, negowanie całej narracji, którą obrosła nasza historia, ale o chociaż próbę podważenia tego czym nas przez lata karmiono, o dotarcie do korzeni. "Niesamowita Słowiańszczyzna" jest erudycyjnym popisem naukowej myśli pozwalającej z boku przeanalizować raz jeszcze to co wydawało się oczywiste i jasne.

https://ksiazkiilubczasopisma.blogspot.com/2019/04/sowianszczyzny-historia-wyboista.html

https://www.facebook.com/KsiazkiIlubCzasopisma/

Dzięki wielkim narodowym wieszczom, myślicielom i literatom formowało się przeświadczenie Polaków o wielkiej wadze własnego narodu. Wybrańców, zbawicieli Europy i świata, często gromionych przez złych najeźdźców chcących zniszczyć całe to piękno, którego Polacy-Słowianie byli obrońcami. "Niesamowita Słowiańszczyzna"...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Tkwimy w romantyzmie, wciąż się do niego odwołując. Odrzuciliśmy mitologię słowiańską, uznając błędnie, że jej nie mieliśmy. Umiejscowieni między Wschodem i Zachodem użalamy się nad sobą, nad ciężkim losem naszego "wybranego" narodu. Z poczuciem wyższości wobec sąsiadów ze Wschodu, niższości wobec Zachodu, przyjmujemy pozę skrzywdzonych i niedocenionych. Budujemy narodowe mity, hołubimy wciąż minionych bohaterów, czasem bez większej refleksji nad ich faktycznymi dokonaniami.

Znakomita książka Marii Janion pozwoliła mi wniknąć w fantazmaty literatury, spróbować zrozumieć nasze problemy związane z tożsamością narodową. Dała okazję przypomnienia wielu lektur i uzupełnienia listy tych, które chciałabym przeczytać.

Tkwimy w romantyzmie, wciąż się do niego odwołując. Odrzuciliśmy mitologię słowiańską, uznając błędnie, że jej nie mieliśmy. Umiejscowieni między Wschodem i Zachodem użalamy się nad sobą, nad ciężkim losem naszego "wybranego" narodu. Z poczuciem wyższości wobec sąsiadów ze Wschodu, niższości wobec Zachodu, przyjmujemy pozę skrzywdzonych i niedocenionych. Budujemy narodowe...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Gdybym przeczytała tę książkę kilka lat temu, może wzruszyłabym ramionami i powiedziała, że zbyt mocno poniosła autorkę dziwna niechęć do mitów, które tkwią w powszechnej świadomości Polaka i decydują o jego poczuciu tożsamości. Ale dziś nie sposób nie spostrzec, że zaplątane w naszej świadomości i gromadzone przez wieki doświadczenia w potwornej postaci kiczowatego "mesjanizmu lumpów" stają się osią naszego państwowego bytowania. Więc próba, w mojej ocenie bardzo udana, rozwikłania tych zaszłości, jest cenną diagnozą. Jak wyjść z tego stanu? Proste stwierdzenie, że od wieków ratował nas pozytywistyczny racjonalizm i pragmatyzm tym razem nie brzmi przekonująco, bo wydaje się, że znikł, umarł, przepadł. Z diagnozy Marii Janion nie wynika niestety, w jakich rejonach go szukać.

Gdybym przeczytała tę książkę kilka lat temu, może wzruszyłabym ramionami i powiedziała, że zbyt mocno poniosła autorkę dziwna niechęć do mitów, które tkwią w powszechnej świadomości Polaka i decydują o jego poczuciu tożsamości. Ale dziś nie sposób nie spostrzec, że zaplątane w naszej świadomości i gromadzone przez wieki doświadczenia w potwornej postaci kiczowatego...

więcej

mniej

Pokaż mimo to