Ciągle zbyt słabo uświadamianym jest bezsporny skądinąd fakt, że mamy
w Polsce wiele ważnych i ciekawych dzieł sztuki czekających na odkrycie i wiele
ciekawych historii czekających na opowiedzenie. Krajobraz Wielkopolski jest
fascynującym środowiskiem kulturowym ob􀏐itującym w takie zapoznane bogactwo.
Książka Emiliana Prałata dotyczy historii i zabytków Kopaszewa – wsi leżącej
w pobliżu Kościana, związanej z dziejami Chłapowskich – jednego z tych
rodów ziemiańskich, które w znacznym stopniu określiły specy􀏐ikę naszego regionu.
Dzięki pracy autora ta stosunkowo niewielka i mało znana miejscowość
ma szansę zaistnieć szerzej jako swoiste „miejsce pamięci” o rodach Skórzewskich
i Chłapowskich, którzy wywarli decydujący wpływ na jej kształt obecny.
Z historią miejscowości związane są także postaci Adama Mickiewicza, Heleny
Modrzejewskiej, Jana Koźmiana. Autor będący zarazem 􀏐ilologiem i historykiem
sztuki umiejętnie wykorzystał swoje szerokie kompetencje, a stosując rozmaite
metody badawcze, stworzył wielostronny obraz dziejów i obecnego stanu tej
wyjątkowej pod wieloma względami wsi. Skrupulatnie zebrał wiadomości historyczne,
przeanalizował źródła – zarówno publikowane, jak i pozostające w archiwach.
Podkreślić przy tym należy, że dotarł on także do ważnych materiałów
źródłowych pozostających w rękach prywatnych, dzięki czemu możliwe stało się
ujawnienie wielu nieznanych dotychczas faktów historycznych. Przeprowadził
również inwentaryzację zabytków, konfrontując ich obecny stan z tym utrwalonym
we wcześniejszych opracowaniach i katalogach, dokonując istotnych korekt.
Tekst podzielony jest na dwie zasadnicze części: w pierwszej mającej charakter
historyczny opowiedziane zostały dzieje miejscowości (ze szczególnym
uwzględnieniem zespołu rezydencjonalnego) i ludzi – właścicieli, ich rodzin,
słynnych gości i innych związanych z nią osób. W części drugiej autor szczegółowo
i umiejętnie omawia zabytki Kopaszewa – począwszy od pałacu i kaplicy
pałacowej, poprzez ich wyposażenie – łącznie z zachowanymi szczątkowo lub
nawet niezachowanymi, a znanymi z opisów i źródeł pisanych – na parku i przydrożnych
􀏐igurach kończąc. Podkreślić należy wielostronność kompetencji, jakie
prezentuje autor w związku z analizą bardzo zróżnicowanej pod względem chronologicznym
i gatunkowym materii. Dzięki niemu zabytki Kopaszewa zaczynają
„przemawiać” do czytelników-widzów, którym dzięki temu „otwierają się oczy”
na obecne tuż obok piękno. Autor umiejętnie różnicuje styl pisarski stosownie do omawianego tematu. W części pierwszej omawiającej bardzo ciekawe, niekiedy
dramatyczne dzieje, narracja wciąga czytelnika, który staje się niemal naocznym
świadkiem (służą temu umiejętnie dobrane ilustracje archiwalne i ob􀏐ite cytaty
źródłowe). W części drugiej język jest precyzyjny, analityczny, z odpowiednio
używanymi terminami fachowymi z historii sztuki. Zamieszczony na końcu
książki słowniczek terminologiczny będzie niewątpliwie znacznym ułatwieniem
dla czytelnika mniej obeznanego z tą dziedziną. To istotne, gdyż książka, będąc
ambitnym opracowaniem o walorach poznawczych, jest także – a może nawet
przede wszystkim – ważną publikacją popularyzującą wiedzę o miejscowości
i regionie, ich bardzo ciekawej, fascynującej historii i sztuce. Jestem przekonany,
że krąg jej potencjalnych czytelników będzie znacznie szerszy niż historyków
oraz historyków sztuki i obejmie także wielu zainteresowanych mieszkańców,
krajoznawców oraz miłośników tradycji Wielkopolski.
Prof. Jarosław Jarzewicz