Emancypacja Żydów na ziemiach polskich u progu rozbiorów i w ich trakcie w literaturze zajmuje ważne miejsce. Na ten temat traktują nie tylko profesjonalne opracowania, ale również jest to podstawą elementarnej edukacji na poziomie gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej. O emancypacji różnych grup w Polsce naucza się w sposób otwarty, podając bogate przykłady – emancypacja Żydów, kobiet, etc. wskazując potrzebę i zaznaczając osoby, które o równouprawnienie walczyły. Wiele współczesnych ruchów wolnościowych również odnosi się do tych kwestii, uznając w tym początków własnej działalności. Odwołania przy tym następują również do Europy. Tą recenzją przybliżę Czytelnikowi problem emancypacji w ujęciu książki Eisenbacha, którą z uwagi na duże spektrum odwołania się do etymologii słowa emancypacja warto przeczytać, aby temat właściwie zrozumieć. Ważne jest poznanie problemu, gdyż wiele niezrozumienia bierze się z tworzonych dawniej nierówności, które odcisnęły swoje piętno na Europie i świecie. Osobiście jest to dla mnie ważna recenzja, gdyż na tym dziele się wychowałem i uznałem za przełomowe w mojej pracy społecznej nad pamięcią o Żydach. Eisenbach uzmysłowił mi także, że warto jest patrzeć na problemy głębiej i rozumieć położenie każdej społeczności w takim spectrum, jakim powinien być identyfikowany i możliwy do poznania drogą faktów i ustaleń historycznych. Zrozumieć problem Żydów ich emancypacji i tzw. kwestii żydowskiej oraz rodzącego się, co jakiś czas i głośno podnoszonego antysemityzmu to sztuka, a nauczyć się patrzyć na to przez właściwy pryzmat, nieobciążony przeświadczeniem propagandy to prawdziwa cnota. Po stronie Żydów i po stronie nie – Żydów wystąpiły w pewnym okresie wspólne interesy, które nakazywały danie im praw, co umożliwiło ich włączenie do społeczeństwa rosyjskiego, pruskiego czy polskiego. Ważne z uwagi na ewentualną przydatność tej grupy.
Życzę wszystkim, którzy sięgną po takie książki, aby mogli tak samo jak ja stwierdzić, na czym polega zjawisko emancypacji Żydów i problem, który zrodził się w XX wieku, związany z masowymi prześladowaniami w Europie i na świecie.
Książka ta umożliwi przede wszystkim dobre spojrzenie na sprawy emancypacji nie tylko z perspektywy Żydów. Eisenbach wiernie zachował odniesienie się do epoki i jej ujęcia wskazując przy tym zjawiska historyczne w różnych państwach, które Polską się podzieliły i zarządzały w okresie zaborów. Ukazał także to, jak do tych kwestii odnosili się sami Polacy. Przy tym przytacza wiele źródeł i pojęć, które z uwagi na mistrzowską znajomość tematu pozwalają na zrozumienie tego, czym była emancypacja.
I tak Eisenbach pisze, że przez emancypacje rozumie wyzwolenie jednostki lub grupy ludności od prawnej, społecznej, ekonomicznej lub politycznej zależności, przejście do cywilno-prawnej samodzielności, dopuszczenie jej w różnych dziedzinach życia do praw, które przysługują już innym mieszkańcom kraju. Eisenbach dodaje w tych założeniach badawczych, że czynnikiem zasadniczym dla całokształtu problemu emancypacji była zmiana statusu prawnego danej grupy ludności, bowiem z tego podstawowego faktu wynikały dalsze konsekwencje warunkujące jej położenie w dziedzinie gospodarczej, społecznej, fiskalnej, oświatowej i politycznej.
W Polsce od 1785 roku, a może od początków obrad Sejmu Wielkiego pod wpływem działań pruskich związanych z reformami wprowadzono następujące pojęcia emancypacji:

- sposób uformowania,
- reformowanie,
- zrównanie w prawach,
- równouprawnienie,
- wnarodowienie.

Eisenbach odwołuje się też do istotnego pojęcia tzw. „kwestii żydowskiej”, które obejmuje następujący zakres problematyki w końcu XVIII wieku i przez cały wiek XIX, które rozpatruje w następujących aspektach:

- demograficznym – ze względu na liczebność i rozmieszczenie,
- prawnym – statuty prawne osobne dla każdej grupy ludności,
- gospodarczym – udział Żydów w życiu gospodarczym i jego rozwoju,
- politycznym – kwestia żydowska mogła pomagać w ruchu wyzwoleńczym lub osadniczym,
- kulturowym – odrębną, jednolitą kulturą, które nie podlegała synkretyzmowi.

Najistotniejsze jest tu ujęcie u Eisenbacha emancypacji, którą u Żydów uznaje za zajmującą integralną część ogólnego prądu emancypacyjnego i kształtowania się nowoczesnego społeczeństwa na ziemiach polskich. Uważa, że emancypacje należy rozpatrywać w kontekście rozpadu całego feudalnego systemu Europy i wyzwalania się grup prawnie upośledzony – chłopów i mieszczan. Uważa to za dobre podejście do problemu, choć zaznacza że w każdym europejskim kraju wyglądało to zupełnie inaczej, co dyktowała określona specyfika.

Eisenbach wprowadził ważną definicję do problemu emancypacji mówiąc, że:

„Emancypacja etnicznej i religijnej mniejszości o określonym obliczu społecznym w kraju o ustroju stanowym, w których w różnych instytucjach istnieją dwa układy feudalny i burżuazyjny, jest zagadnieniem złożonym i wieloaspektowym. Można je wyjaśnić jedynie przez powiązanie z zewnętrznym układem odniesienia – z likwidacją barier stanowych i równouprawnieniem innych grup mieszkańców kraju”.

Eisenbach wyjaśnia również poszczególne fakty historyczne, wokół których toczyły się w Europie dyskusje i projekty wokół różnych spraw emancypacyjnych, nie tylko dotyczących kwestii żydowskiej. Był to burzliwy czas przepełniony działalnością ruchów rewolucyjnych i wolnościowych, które funkcjonowały w epoce Świętego Przymierza.

Proces emancypacji na ziemiach polskich zdaniem Eisenbacha zależał od:

- stopnia rozwoju ekonomicznego danej dzielnicy,
- polityki rządu,
- o stosunku polskich grup społecznych i środowiskowych do ludności żydowskiej i tzw. „kwestii żydowskiej”,
- od wzniesienia się fali rewolucyjnej i kolejnej fazy reakcji i odwilży.

Eisenbach usystematyzował również światowe modele działające u schyłku XVIII i XIX wieku służące za punkt odniesienia dla ruchu wolnościowego na ziemiach polskich:

- amerykański – faktyczny, od 1776r. wprowadzający liberalne zasady wolnościowy (Autor wskazuje Konstytucje Stanów Zjednoczonych i Deklarację Niepodległości),
- francuski – rewolucyjny (Autor wskazuje ustawę z 22 września 1791r. i Kodeks Cywilny Napoleona z 1801r.),
- pruski – kompromisowy (Autor wskazuje edykt marcowy z 11 marca 1812r. zrównujący Żydów w prawach z resztą obywateli).


Marcin Łupkowski

Emancypacja Żydów na ziemiach polskich u progu rozbiorów i w ich trakcie w literaturze zajmuje ważne miejsce. Na ten temat traktują nie tylko profesjonalne opracowania, ale również jest to podstawą elementarnej edukacji na poziomie gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej. O emancypacji różnych grup w Polsce naucza się w sposób otwarty, podając bogate przykłady – emancypacja...

Bardzo dobra książka, nie tylko dla osób zajmujących się historią. Dotyka problemu emancypacji i kwestii nie tylko Żydów. Autor bardzo dobrze podchodzi do tematu. Dla mnie to dobra literatura, która wiele wniosła do mojego intelektualnego rozwoju.

Bardzo dobra książka, nie tylko dla osób zajmujących się historią. Dotyka problemu emancypacji i kwestii nie tylko Żydów. Autor bardzo dobrze podchodzi do tematu. Dla mnie to dobra literatura, która wiele wniosła do mojego intelektualnego rozwoju.