Monografia Wacława Felczaka jest dość szczegółowym studium dotyczącym stosunków węgiersko-chorwackich w latach 60. XIX wieku., których przebieg i rozwój miał swoją kulminację w podpisaniu tytułowej ugody między Węgrami a Chorwatami, co miało wyjaśnić sytuację (głównie) Chorwacji w nowej, dualistycznej monarchii.
Autor skupił się głównie na przedstawieniu chorwackiej drogi do sfinalizowania tej ugody. Drogi, dodajmy, pełnej zakrętów i przeciwności. Czasem najlepsze powieści pisze samo życie: w tym wypadku może nie jest to powieść genialna, jednak perypetie, jakie musieli przechodzić Chorwaci w celach - określę to dość pobieżnie - narodowych, ukazują, jak bardzo rudymentarne potrzeby i interesy niektórych mogą być pobieżnie traktowane lub wręcz ignorowane przez resztę. Tak właśnie wynika z tej pozycji: Chorwaci, dla których sprawa ułożenia stosunków z Węgrami, głównie po konstytucjonalizacji Cesarstwa Austriackiego, ale też później, po utworzeniu w 1867 dualistycznej monarchii, była priorytetem w każdej dziedzinie polityki, daliby zabić się za pewne aspekty funkcjonowania w jakiegoś rodzaju korzystnej dla nich formie monarchii; gdy tymczasem mocno trzymający się na nogach ówczesnych realiów Węgrzy sprawę chorwacką traktowali drugorzędnie, podobnie Austriacy, którzy starali się co prawda podgrzać atmosferę między dwoma sąsiadującymi w granicach państwa narodami, jednak czynili to raczej w sytuacjach awaryjnych, niż miało to być ich polityka.
Ale też trzeba spojrzeć na problem z drugiej strony. Chorwaci wiedzieli, że ich żądania terytorialne są dość wygórowane: jednak nie chcieli pójść na jakikolwiek kompromis. Potrafili zrezygnować może z mniej ważnych (dla nich) postulatów, jednak, widząc opór węgierski, nie potrafili też racjonalnie podejść do kwestii dla nich najważniejszej. Fakt ten ukazuje, że niby trzeba walczyć o swoje ideały, ale dość często jest to walka z wiatrakami. I stwierdzam to pisząc o książce naukowej, a nie jakiejś powieści z przesłaniem.
Ciężko jednak zapamiętać te chorwackie i węgierskie nazwiska, trzeba dobrze zapamiętać who is who, kiedy postaci przedstawiane są na kartach książki. Jednak, tak jak w zwykłych powieściach, główni bohaterowie ukazują się często i po krótkiej chwili już wie się takie rzeczy, tak samo jest i tutaj. Jednak nie jest to mankament, który pozwala książkę ocenić negatywnie.
No właśnie, jak tu ją ocenić? Z jednej strony sprawy chorwackie czy węgierskie nie są moim polem zainteresowań, a podejrzewam też, że większość historyków, czy ogólnie - naukowców - też nie przejawia wielkich zainteresowań w tym temacie. Jednak książkę czyta się sprawnie, bez uczucia zmęczenia. Jak wspomniano, dość szczegółowo zostały zanalizowane, głównie chorwackie, dążenia do określenia sytuacji ustrojowej w Królestwie Węgierskim. Nie jest to pozycja rewolucyjna, jest bardzo poprawna, dlatego otrzymuje ocenę taką, jaką otrzymała.
PS. Swoją drogą, jest to też dość ciekawe studium zjawiska, w którym jeden naród stara się "wybić na niepodległość", a przynajmniej na bardzo szeroką autonomię, podczas gdy drugi albo zdaje się nie dostrzegać owych dążeń danego narodu, albo stara się podporządkować sobie słabszy - pod względem tak terytorialnym, jak gospodarczym i ludnościowym - kraj. Problem, moim zdaniem, dość aktualny, zmieniając realia oczywiście na XXI-wieczne...

Monografia Wacława Felczaka jest dość szczegółowym studium dotyczącym stosunków węgiersko-chorwackich w latach 60. XIX wieku., których przebieg i rozwój miał swoją kulminację w podpisaniu tytułowej ugody między Węgrami a Chorwatami, co miało wyjaśnić sytuację (głównie) Chorwacji w nowej, dualistycznej monarchii.
Autor skupił się głównie na przedstawieniu chorwackiej drogi...