"Niezdecydowana, nie, zziębnięta, wkroczyłam bez zaproszenia na przyjęcie w zamkniętej sali jadalnej hotelu".

Podobał mi się ten zabieg na początku: jako człowiek nam współczesny wkroczyć w kostiumie dziewiętnastowiecznego przechodnia w miejsce akcji własnej powieści i...podsłuchiwać, jak bohaterowie (w tym "Helena albo Maryna") mówią w niezrozumiałym dla autorki języku polskim. Prawie niezrozumiałym, bo - jak uzasadnia to w tekście - choć osłuchała się tylko z językiem bośniackim (3 lata w Sarajewie) w cudowny sposób rozumie mówiących - być może słyszała ten język w domu? Dziadkowie wychowujący Susan Sontag przybyli do Ameryki właśnie z terenów Polski i Litwy. W powieści, dość wiernie opartej na życiu Heleny Modrzejewskiej (mimo zmiany wszystkich nazwisk polskich bohaterów),Sontag wykorzystuje i dalsze środki stylistyczne: dziennik męża, Bogdana Dembowskiego (Karola Chłapowskiego),niewyróżnione w tekście i przemieszane ze sobą myśli Maryny Zełężowskiej/Mariny Zalenskiej (Heleny Modrzejewskiej/Modjeskiej) kierowane to jako listy do Henryka (dr Chramiec?) - przyjaciela i lekarza w Zakopanem, to jako pozostawiane bez odpowiedzi elementy rozmowy z rodziną i znajomymi, zaś w innym miejscu w dialog aktorów Mariny i Edwina Bootha wstawia didaskalia. To dość oryginalne rozwiązania.

Akcja powieści rozpoczyna się właśnie od narady grupy przyjaciół, kóra pod koniec 1875 roku, stroniąc od jakiegokolwiek rozgłosu, planuje wyjazd i założenie farmy artystycznej w USA, w Kaliforni, jaka - jak się dowiadujemy z dalszego przebiegu akcji - ma być zorganizowana na wzór Brook Farm Riplayów czy innych falansterów inspirowanych utopiami społecznymi Fouriera. Miejsce - Anaheim w pobliżu San Francisco jest autentycznym miejscem, gdzie wylądowali: Helena i Karol Chłapowscy, Juliusz Sypniewski z rodziną, Henryk Sienkiewicz i rysownik Lucjan Paprocki. Albert Chmielowski, Stanisław Witkiewicz, Ignacy "Sewer" Maciejowski wycofali się. W powieści jednak mamy tam aż 4 rodziny i dwóch kawalerów - pisarza i malarza.

Myślę, że Sontag - feministka o nietajonych skłonnościach lesbijskich - wybrała nieprzypadkowo właśnie Modrzejewską na bohaterkę. Nie przypadkiem też widzi ją w rolach niedostosowanych do mieszczańskiego społeczeństwa bohaterek Ibsena i innych dramaturgów, w których tematami jest status kobiet, natura małżeństwa, idealizm, egoizm, hipokryzja. Tak jak ona sama Modrzejewska była kobietą silną, inteligentną, stojącą na własnych nogach. Zresztą dość wyjątkową w swoich czasach - to właśnie ona, nie mąż, utrzymywała w Ameryce całą swą rodzinę, paliła, grała w sztukach często uważanych w purytańskiej Ameryce za niemoralne, a chociaż w powieści świadomie pozostaje w małżeństwie z Bogdanem, miewa romanse i zdaje sobie sprawę, że również on ma swoje życie i tajemnice. Co zaskakuje, to dość wierne i oddane z sympatią środowisko polskiej inteligencji pod zaborami, z jej polskim patriotyzmem, aspiracjami narodowymi, choć jednocześnie autorka świadomie utrzymuje dystans do systemu wartości minionej epoki: 'w czasach, w których naprawdę żyję, słów tych ("słuszne" i "niewłaściwe") używa się z daleko mniejszą pewnością, a nawet z odrobiną samousprawiedliwienia, o ile nie jest się świętoszkiem albo fanatykiem, podczas gdy ludzie ci i cała ich epoka fascynują właśnie dlatego, że oni wiedzieli, albo wydawało im się, że wiedzą, co jest rzeczą "słuszną", a co "niewłaściwą". W istocie, czuliby się całkiem nadzy bez tego ich "słusznego" i "niewłaściwego", ich "dobra" i "zła", które to pojęcia w moich czasach żyją żałosnym i przywiędłym życiem pozagrobowym, podobnie jak doszczętnie już skompromitowane pojęcia "cywilizowany" i "barbarzyński", "szlachetny" i "pospolity", a także całkiem dla nas niezrozumiałe "bezinteresowny" i "samolubny"' (s.14).

Oprócz odtworzenia kolei losu Modrzejewskiej w USA mamy tu także pozbawiony dulszczyzny wgląd w moralność epoki. Wokół aktorki Maryny/Heleny - nie licząc wielbicieli spod sceny - wciąż orbitują jacyś zauroczeni nią mężczyźni - naliczyłem 10 (stąd na początku po samych polskich imionach trudno zapamiętać, kto pełni jaką rolę). Przede wszystkim jednak zwróciłem uwagę na interesującą analizę funkcjonowania aktora w przeplatających się ze sobą świecie teatru i codziennym życiu. Najwyraźniej cechuje go podyktowany aktorskim rzemiosłem brak iluzji co do tego, jak świat funkcjonuje, umiejętność sprawowania kontroli nad uczuciami i emocjami, a także rozumowy dystans do tegoż świata. Bo, wyłącznie w zależności od perspektywy, żywot aktora - jak sam mistrz dramatu, Shakespeare - jest gorzki lub pyszny (s.552).

Powieść ukazała się w 1999 i autorka pozwala sobie tam na współczesny komentarz wobec Polaków, których "Dzieje (...) powinny ich tez wyleczyć z drugiej wielkiej iluzji, tym razem przez duże E, o której największy poeta narodu pisał z goryczą, że jego kraj "w ciężkim doświadczeniu narodowym" nauczył się, że "słowo europejskie nie ma już żadnej wagi politycznej. Naród ten, napastowany przez straszliwego nieprzyjaciela, miał za sobą wszystkie książki, wszystkie dzienniki, wszystkie wymowne usta Europy, a z całej tej niezliczonej armii słów nie wyszedł żaden czyn"[Wykład XII A.Mickiewicza z 30.04.1844]." Dziwnie aktualnie brzmi to dziś, tym bardziej, że po Mickiewiczu zdarzył się i rok 1920, i 1939, i 1945 (Jałta). A pierwszym złudzeniem, z którego wyleczyli się Polacy jest wielkie O, jak pisze Sontag: chodzi o złudzenia oświeceniowe, że człowieka lub społeczeństwa można udoskonalić. Wierzy w to jednak wciąż nienauczalna tzw. Lewica.

Sontag wspomina w zadziwiającej opowieści o grzybach Henryka (Sienkiewicza),która stała się końcem ur. na Śląsku kompozytorze, Johanna Schoberta.

"Niezdecydowana, nie, zziębnięta, wkroczyłam bez zaproszenia na przyjęcie w zamkniętej sali jadalnej hotelu".

Podobał mi się ten zabieg na początku: jako człowiek nam współczesny wkroczyć w kostiumie dziewiętnastowiecznego przechodnia w miejsce akcji własnej powieści i...podsłuchiwać, jak bohaterowie (w tym "Helena albo Maryna") mówią w niezrozumiałym dla autorki języku...

Susan Sontag serwuje nam powieść inspirowaną historią polskiej aktorki teatralnej Heleny Modrzejewskiej, która wyjechała do USA i zrobiła tam wielką karierę. Stereotypowy opis artysty...? Mam nadzieję, że nie, bo był dość krzywdzący dla Modrzejewskiej.
Z przyjemnością wrócę do Sontag, w kolejce mam "O fotografii"

Susan Sontag serwuje nam powieść inspirowaną historią polskiej aktorki teatralnej Heleny Modrzejewskiej, która wyjechała do USA i zrobiła tam wielką karierę. Stereotypowy opis artysty...? Mam nadzieję, że nie, bo był dość krzywdzący dla Modrzejewskiej.
Z przyjemnością wrócę do Sontag, w kolejce mam "O fotografii"

nieźle, bo z dużą ilością szczegółów opisana część polska łącznie z opisem Zakopanego,
Henryk na statku doświadcza przemiany emigracyjnej, wzmocnienia wewnętrznego
syndrom emigracyjny, książka z dużą ilością danych biograficznych
50%

nieźle, bo z dużą ilością szczegółów opisana część polska łącznie z opisem Zakopanego,
Henryk na statku doświadcza przemiany emigracyjnej, wzmocnienia wewnętrznego
syndrom emigracyjny, książka z dużą ilością danych biograficznych
50%

Sontag sili się, sili żeby pisarką być, to mnie irytowało. W Notatkach o kampie była bezbłędna - tutaj jest ledwie dobra.

Sontag sili się, sili żeby pisarką być, to mnie irytowało. W Notatkach o kampie była bezbłędna - tutaj jest ledwie dobra.

Ale mnie wynudziła ta książka.

Ale mnie wynudziła ta książka.